Mevlid Kandili

بسم الله الرحمن الرحيم Muhakkak ki tasavvuf Müslümanlar için en önemli mevzulardan biridir. Önemli olması doğruluğundan ve faziletinden kaynaklanmıyor, bilakis İslam ümmeti için en büyük tehlikelerden biri olduğu için ve Müslümanların bu fesattan fevkalade teyakkuzda olmaları gerektiği için çok önemlidir. Bunun için eskiden beri tasavvufun batıl hakikatini ortaya koymak için ve Müslümanları bu batıldan sakındırmak için eskilerden ve yenilerden birçok İslam uleması kitaplar telif etmişler ve tasavvuf ehline reddiyeler vermişlerdir. Doğrusu tasavvufun hakikatini izah etmek çok söz ister. Bir dergi yazısı elbette buna kâfi gelmez. Lakin tamamından aciz olmak bazısını izah etmeye mani değildir. Bunun için bu yazıda muhtasar bir şekilde tasavvufla alakalı üç konudan bahsetmek istiyorum. Bir: Tasavvufun Bâtınilikle ilişkisi. İki: Tasavvufun Şiilikle ilişkisi. Üç: Türkler tasavvufla nasıl tanıştı ve etkisi ne oldu? Bir: Tasavvufun Bâtınilikle ilişkisi البَاطِنِيَّة (Bâtınilik) بَطَنَ (batane) fiilinin masdarı بَطْن (batnun) dan alınmadır ve bir şeyin içi, iç yüzü, derinliği ve sırrı gibi manalara gelir. Istılahta Bâtıniyye’den ulema muayyen bir fırkayı kastetmezler. Zira Bâtıni fırkalar ve taifeler çoktur. Bilakis Bâtıniyye (Bâtınilik) itikadi ve fıkhi bir mezheptir. Bütün Bâtıni fırka ve taifelerin müşterek vasfı, her şeyin zahiri ve bâtını olmasına itikad etmeleri ve şer’i nassları kendi Bâtıni itikadlarına göre tevil etmeleridir. Eski Bâtıni fırkalarda ve taifelerde diğer bir müşterek vasıf Şii olmalarıydı. Lakin zamanımızda mevcut olan bazı Bâtıni fırkaları doğrudan Şii olarak tabir etmek artık mümkün değildir. Mesela tıpkı zamanımızdaki mealci, Kur’ancı taifeler ve muhtelif tarikatlar gibi. Bâtıniliği iyi bilen ve Bâtıni olduğu söylenilen eş-Şehristâni şöyle der: “Bu ismi almalarının sebebi, her şeyin bir zahiri ve bir bâtını olduğuna ve her tenzilin bir tevili olduğuna hükmetmeleridir.” [1] Yani her şeyin zahiri vardır ve muhakkak onun bir de bâtını vardır. Zahir kabuk gibi şeyin dışında olandır. Bâtın ise onun içinde yatan ve özüdür. Matlub olan kabuk değil özüdür, demişlerdir. Ve her tenzilin tevili var derken kastettikleri, her şer’î nassın, ayetin bâtıni bir tevili vardır. Bâtıniliğin tasavvufu etkilemesi bağlamında ehemmiyet arz eden iki husus vardır. Evet! Her Bâtıni fırkanın bir şekilde kendine mahsus bir yönü vardır, lakin hepsi şu iki hususta birdirler: Bâtıni Tevil ve İmamlarının Masumiyeti. Bâtıni Tevil: Ebu Hâmid el-Gazzâlî (rahimehullah) şöyle demiştir: “Bâtıniler şöyle iddia etmişlerdir: Kur’an’ın ve haberlerin zahiri vardır. Bu zahirin içinde kabuk üzerinde işlediği gibi bâtını vardır. Aptal cahiller bu görünür suretlerin apaçık ve net olduklarını zannederler. Ama akıllı ve zeki olanlar indinde bunlar belirli hakikatleri işaret eden resimlerdir. Kim aklını sırlara, bâtınlara ve derinliklere dalmaktan alıkoyarsa ve aldanılmaya acele ederek zahirle yetinirse günaha ve kaldıramayacağı yükün altına girer.” [2] Bâtınilere göre Kur’an zahiri bir resimden ve onda gizlenmiş ve ancak kendilerinin görebildikleri bâtın hakikatten ibarettir. Onlara göre kendilerini resimle oyalayanlar aptal cahillerdir ve Kur’an’ın hakikatine ulaşamadıkları için aldanırlar, yanlış yaparlar ve saparlar. Ama kendileri her zahirin bir bâtını olduğunu bildikleri için zahiri, resimden okudukları hakikate münasip tevil ederler. Ayetlerin bâtıni hakikatlerine ulaşanlardan şer’î teklif düşer ve artık rahatlarlar. Ama ayetlerin bâtıni tevilini inkâr eden cahiller altından kalkamayacakları bir mesuliyete (şer’î teklife) ve günaha girerler. Bâtınilerin bu sapıklıkları Kur’an’ı ve tüm varlığı heva ve nefislerine açtı. Hakikatin tabir edilmesini kendilerine mahsus gördüler, kibirlendiler ve İslam şeriatından çıktılar hatta İslam şeriatına muhalif davranmayı kendilerine caiz ve fazilet gördüler. Ebu Mansur el-Bağdadi şöyle der: “Bilin ki Bâtıniyye’nin Müslüman fırkalara zararı Yahudilerin, Hristiyanların ve Mecusilerin zararından daha büyüktür. Bilakis Dehriyye’nin ve diğer kâfir sınıfların vereceği zarardan daha büyüktür. Bilakis ahir zamanda zuhur edecek olan Deccal’in vereceği zarardan da daha büyüktür.” [3] Ve şöyle der: “Bana göre Bâtıniler Dehri zındıklardır. Âlemin kademliğini iddia ediyorlar ve nefislerinin arzuladıkları her şeyi mubahlaştırmak için bütün Rasûlleri ve şeriatları inkâr ediyorlar.” [4] Bâtınilerin batıl tevilleri ne şeriata ne akla ne örfe ve ne de lügate dayanmaz. Bilakis sadece kendi heva ve arzularına dayanır. El-Harakâtu’l-Bâtıniyye adlı kitabın sahibi Muhammed Ahmed el-Hatîb şöyle der: “Bâtınilere göre insanların muhtelif yaratılışları ve tasdikte farklılıklarından dolayı şeriat zahirden ve bâtından oluşur. Bunun için tevil yoluyla nassı zahiri delaletinden bâtıni delaletine çıkarmak zorunludur. Zahir, manalar için verilmiş resimler ve misallerdir, derler. Bâtın ise sadece burhan ehline görünür olan gizli manalardır. Tevil ise zahirle bâtın arasındaki çelişkiyi giderir, derler.” [5] Bunun için Kur’an lafızlarının manalarına değil, ardında yatan gizli, felsefî manalara ehemmiyet verirler. Duruma bir de dinî bir kisve verebilmek için bu gizli manaların Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’den Ali (radiyallahu anhu)’ya öğretildiğini iddia ederler. Hatta bazıları bu manaların Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in dahi bilmediğini sırf Ali (radiyallahu anhu)’ya bildirildiğine iman etmişlerdir. Yani Kur’an zahir manası ve ahkâmıyla Muhammed (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’e inmiştir ama Kur’an’ın sırları ve bâtıni tevilleri Ali (radiyallahu anhu)’ya ve ondan sonra Ehl-i Beyt imamlarına inmiştir. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) şeriatı, dinî ahkâmı, fıkhı ve zahiri kanunları temsil eder. Ali (radiyallahu anhu) ve ondan sonra gelen imamlar ise hakikati, tevili, felsefeyi ve bâtını temsil ederler. Bu batıl itikadlarıyla insanları kandırabilmek için Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in torunlarına iftira atarak birçok haber uydurmuşlardır. Mesela Cabir’in [6] rivayet ettiğine göre Ebu Cafer el-Bâkir (rahimehullah) şöyle demiş: “Kur’an’ı Allah’ın indirdiği gibi topladığını söyleyen yalan konuşmuştur. Çünkü Kur’an’ı Allah’ın indirdiği gibi toplamış ve hıfzetmiş olan sadece Ali bin Ebu Talib ve onun ardından imamlardır.” [7] Böylece bâtınilere göre varlığın dinî ve dünyevi hakikatleri ancak imamlardan veya onların işaret ettikleri şahıslardan alınır. İhdas ettikleri bu bid’atle bütün dini kendi beşeri safsatalarına teslim etmişlerdir. Lakin bu bâtıni tevillerini halka açmazlardı. Bilakis sadece kendi havasları (yani üstün sınıf, üstün ilim) arasında zikrederler ve kendilerine mahsus kitaplarda yazarlardı. Kendilerine katılan ve sırlarını açtıkları kişilerden bâtıni bilgileri gizlemeye ve kimseye açmamak üzere çok ağır yeminler alırlardı. Zındıklıklarının belli olmaması için Müslümanlara İslam şeriatına bağlı olduklarını izhar ederlerdi. Numan bin Hayyun Esâsu’t-Tevil adlı kitabında şöyle der: “Cennetin bâtınından söz ettiğimizde zannedilmesin ki bir ebedilik cennetini ve nimetler diyarını kabul etmiyoruz veya ateşin bâtınından söz ettiğimiz zaman ateşin ve azap diyarının olmadığını söylediğimiz zannedilmesin. Her ne zaman bir şeyin bâtıni tevilini yaptığımız zaman onun zahirini iptal ettiğimiz düşünülmesin. Bundan Allah’a sığınırız. Zira bâtın olmadan zahir olmaz. Ve her zahirin muhakkak bâtını vardır.” [8] Kadı Numan el-Mağribi olarak meşhur olan Fâtımî Devleti’nin kadısı ve İsmâiliyye fırkasına mensup olan Numan bin Hayyun’un zahiri kabul etmesinin sebebi, zahirin halka hitap etmesinden dolayıdır. Yani halkın hakikatlerden anlayabileceği ancak hitabın zahiridir. Bunun için Kur’an’ın zahirini inkâr etmediklerini iddia ederlerdi. Sadece kendilerinden olanlara gerçek yüzlerini gösterirlerdi. Esâsu’t-Tevil ve el-İdâh gibi kitapların muhakkiki olan muasır İsmailîlerden Ârif Tâmir şöyle diyor: “İsmailî öğretiler avamın ameli ibadeti, yani zahir ilmi yerine getirmelerini emrederdi. Lakin havasın ve davetçilerin arasında ilmî ibadeti, yani bâtıni ilmi, felsefeyi ve tevili neşrederdi.” [9] Bu konuda birçok haber de uydurmuşlardır. Mesela İbn-u Bêbeveyh’in rivayet ettiğine göre Abdullah bin Sinan şöyle demiş: “Ebu Abdullah’ın (es-Sâdık) yanına vardım ve “Sana feda olayım. Allah (azze ve celle)’nin “Sonra kirlerini gidersinler;” [10] kavlinin manası nedir?” Cafer es-Sâdık “Bıyıkları almak, tırnakları kesme ve buna benzeri” dedi. Ben “Sana feda olayım. Zerîh el-Muharibi bana senin “Sonra kirlerini gidersinler;” yani imama iltika (buluşma, kavuşma) manasındadır, dediğini söyledi” dedim. Bunun üzerine “Zerîh doğru söylemiştir, ben de doğru söyledim. Muhakkak ki Kur’an’ın zahiri var ve bâtını var. Zerîh’in kaldırabildiğini başka kim kaldırabilir ki?” [11] Bâtıni tevillere birkaç misal: El-Bakara Sûresi 2.ayet: ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ “Bu, o Kitaptır ki onda hiçbir şüphe yoktur. Muttakiler için bir hidayettir.” El-Ayyâşi kendi senediyle Cafer es-Sâdık’ın şöyle dediğini nakleder: “Bu, o Kitaptır ki onda hiçbir şüphe yoktur” Kitap, Ali’dir; onda hiçbir şüphe yoktur. “Muttakiler için bir hidayettir” Muttakiler, Şîamızdır.” El-A’râf Sûresi 33.ayet: إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ “Rabbim ancak favâhişi, ondan zahir (açık) olanı ve bâtın (gizli) olanı haram kıldı.” Muhammed bin Mansur şöyle dedi: “Salih bir kula bu ayeti sordum, dedi ki: Kur’an’da zahir vardır ve bâtın vardır. Kitapta haram kıldığı hepsi zahir olandandır. Bunların bâtını ise masiyet imamlarıdır. Kitapta helal kıldığı hepsi zahir olandandır. Bunların bâtını ise hak imamlardır.” [12] En-Nur Sûresi 35.ayet: اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ “Allah semavâtın ve yerin nurudur. Nurunun misali, içinde kandil bulunan bir kandil yuvasına benzer. O kandil de bir cam içindedir. O cam ise doğuya da batıya da nispeti olmayan mübarek bir zeytin ağacından tutuşturulan, inciyi andıran bir yıldız gibidir. O ağacın yağı, neredeyse kendisine ateş dokunmaksızın dahi aydınlık verecektir. Nur üstüne nurdur. Allah dilediği kimseyi nuruna hidayet eder. Allah insanlar için misaller getirir. Allah her şeyi bilendir.” Muhammed bin Yakub kendi senediyle Salih bin Sehl el-Hemdâni’den Cafer es-Sâdık’ın şöyle dediğini rivayet eder: ““Allah semavâtın ve yerin nurudur. Nurunun misali bir kandil yuvasına benzer” Fâtıma, “içinde kandil bulunan” Hasan, “o kandil de bir cam içindedir” Hüseyin, “o cam inciyi andıran bir yıldız gibidir” Fâtıma, o dünya kadınları arasında yıldızı andıran incidir. “Mübarek bir ağaçtan tutuşturulan” İbrahim (aleyhisselam), “doğudan ve batıdan olmayan zeytin” ne Yahudi ve ne de Hıristiyan, “o ağacın yağı neredeyse aydınlık verecek” ondan (Fâtıma’dan) neredeyse ilim infilak edecek “kendisine ateş dokunmaksızın. Nur üstüne nurdur” Fâtıma’dan sonra art arda gelecek olan imamlar “Allah dilediği kimseyi nuruna hidayet eder” Allah dilediğini imamlara hidayet eder.” [13] İmamlarının masumiyeti: Hevaperest insanlar kendi heva ve arzularına göre bir din inşa edip bu dinden nemalanabilmeleri için semavi nassların zahirini tahrif etmeleri gerekir. Ama bunu yapmaları mümkün değildir. Zira bu durumda gizlemeye çalıştıkları fesad herkese görünür olur. Bunun için bâtıni tevile sarıldılar. Böylece ilahi habere istedikleri gibi mana verdiler. Ancak bu noktada diğer bir müşküle zuhur etti. Lügate, akla, örfe ve şeriata muhalif olan bu tevilleri nasıl izah edecekler ve doğruluğunu nasıl iddia edebileceklerdi? İşte burada mutlak masum olan ve sözleri, mutlak doğru ve hüccet olan imamları devreye soktular. İşin kudsiyetini ve kabulünü sağlamak ve artırmak için de Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in âlini istismar ettiler ve halen de ediyorlar. Böylece makul olan her şeye muhalif olan tevillerini ispat etmek için “İmam Ali (aleyhisselam) böyle dedi” veya “Ebu Abdullah (aleyhisselam) şöyle dedi” dediler. İmamlara da mutlak ilmi ve masumiyeti nispet ettikleri için tevilleri sorgulanmaz oldu. Hatta muhalefeti masiyet, inkârını ise şirk ve küfür kabul ettiler. Ebu Cafer et-Tusi kendi senediyle Davud bin Kesir’den şöyle rivayet eder. Davud bin Kesir der ki: “Ebu Abdullah’a (Cafer es-Sâdık) şöyle dedim: ‘Allah (azze ve celle)’nin Kitabındaki namaz siz misiniz? Zekât siz misiniz? Hacc siz misiniz?’ Dedi ki: ‘Ey Davud, Allah (azze ve celle)’nin Kitabındaki namaz biziz. Zekât biziz. Oruç biziz. Hacc biziz. Şehru’l-Harâm biziz. Beledu’l-Harâm biziz. Allah’ın Kâbe’si biziz. Allah’ın kıblesi biziz. Allah’ın yüzü biziz. Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: “Nereye dönerseniz Allah’ın yüzü oradadır” [14] Ayetler biziz. Beyyinâtlar biziz. Düşmanlarımız ise Allah’ın kitabındaki fahşadır. Münkerdir. Bağiydir. İçkidir. Kumardır. Dikili taşlardır. Fal oklarıdır. Sanemdir. Puttur. Cibttir. Tağuttur. Meytedir. Kandır. Domuz etidir. Ey Davud! Allah bizi yaratmıştır ve yaratılışımızı yüceltmiştir. Bizi üstün kılmıştır. Semavâtın ve yeryüzünün vekilleri, muhafızları ve haznedarları yapmıştır. Bize düşmanlar ve bize ters düşenler kılmıştır. Bizi kitabında en güzel ve O’na en sevimli olan isimlerle ima etmiştir. Bize ters düşenleri ve düşman olanları da kitabında O’nun ve muttaki kullarının en çok buğz ettikleri isimlerle ima etmiştir.’” [15] Bâtınilerin kitaplarında buna benzer birçok yalan rivayetler vardır. Bu rivayetten de kolaylıkla anlaşıldığı gibi, Bâtınilerin imanı ve dinin hepsi imamlardan, onları sevmekten ve onlar gibi imamcı olmayanlara karşı düşman olmaktan ibarettir. Sadece ilah olana mahsus olan mutlak masumiyeti imamları için kabul ederler. Böylece imamları ilahlaştırmışlardır. Miratu’l-Envâr ve Mişkâtu’l-Esrâr sahibi Ebu’l-Hasan el-Fetûni şöyle der: “Mütevatir derecesinde çok hadisler Kur’an ayetlerinin bâtını ve tevili, bilakis tenzili ve tefsiri (zahiri) pak seyitlerin üstün konumu hakkında ve hayırlı liderlerin beyan edilmesi için varid olduklarına delalet eder. Kastettiğim, seçilmiş Nebi ve âlinden saygın imamlardır. Bilakis ilahi kelamın sırlarını gören herkes için şu apaçık hak ve doğru olarak ortaya çıkar: Fazilet, nimetlendirme, methetme ve ikram etmekle alakalı ayetlerin ekseri bilakis hepsi onlar ve dostları (Şîaları) hakkında nazil olmuştur. Ve azarlayan, kötüleyen, tehdit eden ve korkutan kısımların çoğu bilakis tümü muhalifleri ve düşmanları hakkında varid olmuştur. Bilakis biraz sonra belli olacağı gibi münasip tahkik şunu gösteriyor ki Kur’an’ın tümü sadece onlara irşad etmek için, onları bildirmek ve onlar için var olan ilmi ve hükümleri beyan etmek için ve onlara itaat etmeyi emretmek için ve onlara muhalefet etmeyi terk etmeyi emretmek için indirilmiştir. Allah (azze ve celle) Kur’an’ın zahirinin çoğunu tevhide, nübüvvete ve risalete davet kıldığı gibi bâtınının tümünü de onların imamlığına ve veliliğine davet kılmıştır.” [16] Hicrî 10. asır Şîa âlimlerinden et-Tusteri “Masumiyet imamlık için şarttır ve manasının beyanı” başlığını attıktan sonra şöyle der: “İmam masumdur çünkü Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in yerine geçer. Ve Nebi gibi dünya ve din işlerinde genel velayetin sahibidir. Onun yerini doldurur. Nasıl ki nübüvvet için masumiyet ittifaken şart ise, aynı bunun gibi velayet için de lüzumen şarttır. Bilcümle, Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in masumiyetine delalet eden bütün deliller imamın da masumiyetine delalet eder.” [17] Ehl-i Sünnet Nebi (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) için dinin tebliğinde masum olduğunu kabul eder. Ama Bâtıniler imamlarının mutlak surette masum olduklarını kabul ederler. Mutlak masumiyet ise sadece ilah olan için sahihtir. Böylece imamlarını kendilerine ilah kılmışlardır. Muhammed er-Reyşehri’nin Mizânu’l-Hikme adlı kitabında aktardığına göre Ali (radiyallahu anhu) şöyle demiş: “İmamlığa müstahak olan imamın alâmetleri vardır. Bütün küçük ve büyük günahlardan masum olduğunun bilinmesi, yanlış fetva vermemesi, cevapta hata yapmaması, yanılmaması ve unutmaması, dünyalık hiçbir şeyle ilgilenmemesi bu alâmetlerdendir… Beşinci alâmet: Bütün günahlardan masum olmasıdır. Böylece masum olmayan imamlık yaptığı insanlardan ayrılır. Çünkü masum olmasa diğer insanların daldığı helak edici günahlara, şehvete ve lezzetlere dalmaktan emin olmazdı.” [18] Bâtınilerin kitapları bu ve buna benzer nice uydurma haberler ve Ali (radiyallahu anhu)’ya ve Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in torunlarına atılmış iftiralarla doludur. Bâtıniliği, şirk ve küfürlerini ve İslam ümmetine zararlarını anlatmak için kitaplar dolduracak sayfalar yazmak lazım gelir. Ama bunun yeri elbette burası değildir. Benim burada bu iki hususu (Bâtıni Tevil ve İmamların Masumiyeti) özetle ele aldıktan sonra dikkat çekmek istediğim mesele şudur: Bâtıni tevil, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in ashabına öğrettiği bir şey değildir. Ashabın (radiyallahu anhum)’un talebeleri olan tabiine öğrettikleri bir şey değildir. Tabiinin de talebelerine öğrettikleri bir şey değildir. Hülasa İslam ulemasının talebelerine öğrettikleri bir şey değildir. Seleften ve haleften Ehl-i Sünnet ulemasını bâtıni tevilden müspet bahsettiklerini bulamazsın. Hatta “her zahirin bâtını vardır ve her tenzilin tevili vardır ve zahir bir şeyin kabuğu gibidir ve bâtın onun içi ve özüdür” sözünü Bâtıniliğin ölçüsü olarak kabul etmişlerdir ve böyle söyleyen herkesi bâtıni olarak kötülemişlerdir. Bâtıni tevilin İslam’dan, Kur’an’dan ve Sünnetten hiçbir nasibinin olmadığını iman sahibi olan herkes kolaylıkla görebiliyor. Bununla beraber aynı bâtıni tevil ve imamların masumiyet itikadı tasavvufi taifelerde de vardır. Tasavvuf sadece isimleri değiştirmiştir. Bâtın ve zahir değil, şeriat ve hakikat demiştir. Masumiyeti imamlar için değil, evliya için iddia etmiştir. Şu hâlde tasavvufun İslam Dininden olduğunu iddia etmek nasıl mümkündür? Evet! Bâtıni tevil ve imamların masumiyeti İslam’da vardır diyen kişi tasavvufu da İslam’dan görecektir. Ancak bu batıldır. Ne naklen ve ne de aklen sahih değildir. Tasavvufta Bâtıni Tevil: Yukarıda geçtiği gibi Bâtıniler dini zahir ve bâtın olarak taksim etmişlerdir. Aynı taksimatı tasavvufçular da yapmışlardır. Sofilerin önemli müfessirlerinden İbnu Acibe, "Futuhâtu’l-İlahiyye" adlı kitabında şöyle der: “Şeriatın zahiri zahir ilimdir. O, nakledilmiş olan ilimdir. Bâtın ilim ise hibe edilmiş olan ilimdir. Veya şöyle diyebiliriz: Zahir ilim, hikmet ilmidir. Bâtın ilim, kudret ilmidir. Veya şöyle diyebiliriz: Zahir ilim, beşeri ilimdir. Bâtın ilim, ruhani ilimdir. Veya şöyle diyebiliriz: Zahir ilim, ibadet ilmidir. Bâtın ilim, rububiyet ilmidir. İlki, kâğıt(tan alınan) ilimdir. İkincisi, zevk ilmidir. Rububiyet ilmi, fena ve beka ilmidir, sarhoşluk ve ayıklıktır, birleşmedir ve birleşmenin birleşmesidir. Bu ilmin ibareyle edası olmaz. Fakat rumuzlarla işaret edilir. Çünkü ilmî değildir, zevkîdir. Şöyle denilse: “Tarikat ilmi kalbe taalluk eder ve bâtınidir. Şu hâlde nasıl bâtın ilimden olmaz?” derim ki: İbare açıklar ve ortaya çıkarır. Bu ilmin ibareyle edası olmuş olsaydı o zaman zahir ilimden olurdu. Bu, zahir ehlinin tasavvufudur. Ama bâtın ehlinin tasavvufu ibareyle idrak edilmez. Daha evvel şeyhin şu sözü geçmişti: Sakın onu elde etmeye kalkışma Defterden veya şiirden veya ercûzeden [19] Muhakkikler yanında bâtın ilmi işte budur. Şeyh Abdulvâris şöyle demiştir: “İlimler üçtür: Zahir, bâtın ve bâtının bâtını. Aynı; insanın zahiri, bâtını ve bâtının bâtını olduğu gibi.” Böylece şeriat ilmini zahir, tarikat ilmini bâtın ve hakikat ilmini bâtının bâtını olarak tarif etmiştir. Bu taksimat güzeldir. Ama cumhur iki kısımda (zahir ve bâtın) toplamışlardır.” [20] İbn-u Acibe’nin sözü burada bitiyor. Ve tasavvufun önemli kitaplarından olan "Kitabu’l-Luma’" sahibi es-Serrâc et-Tusi şöyle diyor: “Zahir bâtına muhtaçtır ve bâtın zahire muhtaçtır. Allah (azze ve celle) şöyle buyuruyor: “Hâlbuki bunu Rasûlü’ne veya içlerinden emir sahibi olanlara döndürmüş olsalardı, içlerinde istinbat yapanlar onun ne olduğunu elbette bilirlerdi.” [21] İstinbat (hüküm çıkarma) edilen ilim bâtın ilimdir. O da tasavvuf ehlinin ilmidir. Çünkü onların Kur’an’dan ve hadisten istinbat ettikleri vardır. İlim, zahir ve bâtındır. Kur’an, zahir ve bâtındır. Hadis, zahir ve bâtındır. İslam, zahir ve bâtındır.” [22] Görebildiğin gibi Bâtınilerin zahir bâtın akidesinin aynısı tasavvufta da vardır. Ancak tasavvufun doğrudan Bâtınilikle ilişkilendirilmemesi için zahir yerine şeriat ve bâtın yerine hakikat tabirlerini kullanmışlardır. Ahmed el-Gümüşhanevi şöyle diyor: “Şeriat, Allah’a ibadet etmendir. Hakikat, O’nu hakikaten müşahede etmendir. Şeriat, emrettiklerini yerine getirmektir. Hakikat, hükmettiğini, takdir ettiğini, gizlediğini ve izhar ettiğini müşahede etmektir. Şunu bil ki zahir ehli şeriat ehlidir ve bâtın ehli hakikat ehlidir. Biri diğerini ilzam eder çünkü Hak Teâlâ’ya giden yolun zahiri var ve bâtını var. Zahir olan şeriattır ve bâtın olan hakikattir.” [23] Ve Ebu Talib el-Mekki şöyle diyor: “Zahirin âlimleri dünyanın ve mülkün süsüdür. Bâtının âlimleri semanın ve melekûtun süsüdür. Zahirin âlimleri haber ve dil ehlidir. Bâtınin âlimleri kalp ve müşahede erbabıdır… Bazı arifler şöyle demiştir: Zahir ilim, hükümdür ve bâtın ilim, hâkimdir. Hüküm, hâkim gelip onda hükmedinceye kadar durdurulmuştur.” [24] Tasavvufta Evliyanın Masumiyeti: Bâtıni Şîa fırkaları imamlarını masum kabul ettikleri gibi tasavvuf ehli de evliyasını masum kabul eder. Hatta Şîa’da imamlar neyse tasavvufta evliyalar odur desek yanlış olmaz. Evliyanın masumiyetini ilk dillendirenlerin en meşhuru Ebu’l-Kasım el-Kuşeyri’dir. O şöyle der: “Evliyanın en büyük kerameti, daima itaate muvaffak olmaları ve masiyetten ve muhalefetten masum olmalarıdır.” Ve şöyle der: “Veli, isyan etme kudretiyle yaratılmamıştır. Bilakis itaat üzere daim olmaya muvaffak kılınmıştır.” [25] Ebu Bekr el-Vâsiti evliyayı üçe taksim ederek şöyle der: “Bir tabakaya Allah hidayet nurunu ihsan etmiştir. Bunlar küfür, şirk ve nifaktan masumdur. Bir tabakaya Allah inayet nurunu ihsan etmiştir. Bunlar büyük ve küçük günahlardan masumdur. Bir tabakaya Allah kifayet nurunu ihsan etmiştir. Bunlar fasid düşüncelerden ve gaflet ehlinin davranışlarından masumdur.” [26] Ancak zahir ve bâtın taksimatında olduğu gibi bu hususta da inhirafları belli olmasın diye evliyalar masumdur demezler, muhafaza altındadırlar, derler. Bu, kendilerinin de ifade ettikleri gibi sadece aynı manayı ifade eden iki ayrı lafızdır. İman ettikleri ise, velilerin masum olmalarıdır. Abdulvehhab eş-Şarani şöyle der: “Bil ki Hak Teâlâ kutba ki o bâtın sultandır ancak ehliyet gözüyle nazar eder. Şayet zahir sultana bu gözle nazar etse hiçbir imam asla masiyet işlemez. Buna “Kime istemediği hâlde emirlik verilirse ona Allah onu koruyan bir melek vekil kılar” hadisi işaret eder. İşte bu masumluğun anlamıdır. Lakin edebe uygun olan, o (veli) muhafaza altındadır demektir, masumdur demek değil.” [27] Evliyayı masum kılarak ondan gelen her şeyin tasdik edilmesini ve iman edilmesini sağlamışlardır. Ayrıca bunun neticesi olarak ona mutlak itaati gerekli görmüşlerdir ve evliyanın tasarruflarının tümünü, şeriata muhalif olsa dahi itaatten kılmışlardır. Veliyi sorgulamak, onun söylediği veya yaptığı bir şey hakkında şüphe etmek doğrudan imanı bozan nakızdır. Böylece dinlerini birbirilerini destekleyen, besleyen ve ilzam eden bu iki esas üzerine inşa etmişlerdir: “Bâtıni Tevil ve Evliyanın Masumiyeti.” Bütün Bâtıni fırka ve taifeler bu iki kaynaktan beslenirler. Zira ikisi olmadan nakle ve akla muhalif olan sözlerinin doğruluğunu asla iddia edemezler. Elbette tasavvufta dile getirilmesi gereken çok daha fazla sapmalar var. Lakin hepsi bir şekilde bu iki sapık esasa bina ediyor. Bu yazı bundan fazlasını zikretmeye de münasip olmadığı için bu kadarıyla yetinmek istiyorum ve şunu açık ifade ederek birinci konuyu noktalamak istiyorum: Tasavvuf Bâtıni bir disiplindir. Allah (celle ve âlâ)’nın Rasûlü Muhammed (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’e indirdiği ve ondan bize sahabe (radiyallahu anhum)’dan aktarılmış olan İslam ile uzaktan yakından alakası yoktur. İki: Tasavvufun Şiilikle İlişkisi Dikkat eden görmüştür ki birinci bahiste getirdiğim nakillerin hepsini Şii kaynaklarından yaptım. Bunun sebebi daha evvel de dediğim gibi, bütün eski Bâtıni fırkaların Şii olmasıdır. Bütün muhtelif Bâtıni fırkalar ve taifeler eskiden bugüne kadar hep Ehl-i Beyt sevgisini ve bağlılığını kullanarak zındıklıklarını gizlemeye çalışmışlardır ve hevai imanlarını ve ibadetlerini istedikleri gibi şekillendirebilmeleri mümkün olacak bir teşri kaynağı bulmuşlardır. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in kızları ve torunları gibi Müslümanlar için son derece hassas olan bir mevzuyu tahrif ederek ve kullanarak İslam ümmetini ifsad etmeye ve fitnelere düşürmeye münasip bir yol bulmuşlardır. Tasavvufun Şîa ile buluştuğu ve birleştiği birçok husus vardır. Tarihi olarak, siyasi olarak ve dinlerini tesis eden itikadî ve usulî esaslar olarak birbirilerine benzedikleri, kolladıkları ve destekledikleri birçok mevzu vardır. Ama bu yazının hacmi sınırlı olduğu için ve önemli bulduğum bir sonraki konuya yer açabilmek için bu konuyla alakalı sadece birkaç başlık vermekle iktifa etmek istiyorum. Tasavvuf ile Şiiliğin tarihi ortaktır. Fars diyarı ve Farisiler Şiiliğe beşik oldukları gibi tasavvufa da beşik olmuşlardır. El-Bestami, el-Hallac, Maruf el-Belhi, Yahya bin Muaz er-Razi gibi Tasavvuf büyüklerin hepsi Farisidir. Sufi lakabını ilk kimin aldığı hususunda ihtilaf vardır. Kimisine göre Şîa’nın ilklerinden sayılan Ebu Hâşim el-Kufi’dir (vefatı h.150). Bazı tarihçilere göre ilk sufi olarak adlandırılan Kufe’de tesis edilmiş Şii bir taifenin imamı olan Abdulkerim’dir. (vefatı h.210). Bazılarına göre sufi ismini ilk alan Cafer es-Sâdık (rahimehullah)’ın talebesi olan Cabir bin Hayyan’dır (vefatı h.200). Kaynakları birdir. Şii fırkalar ve tasavvufi fırkalar dinî öğretilerini aynı kaynaklardan almışlardır. Bunlar o zaman Fars diyarına hâkim olan Ganûsilik, Platon (Eflatun) felsefesi, Yahudilik, Hristiyanlık, birinci konuda izah etmeye çalıştığım batıl, zahir ve bâtın anlayışı dâhilinde Kur’an ve Sünnet ve masum imamlar, veliler. Ganûsilik, maddi âlemi terk edip kendini ruhani âleme hasretmeyi ve zühde, dünya fakirliğine ve hayır amellerine dayalı belirli yöntemlerle ilahi gücün insanda tecelli edeceğini, hulûl ve ittihad edeceğini öğreten kadim bir felsefedir. Bu felsefe hicrî ikinci asırda İslam âleminde Yunancadan tercüme faaliyetleri başlayınca Platon (Eflatun) felsefesi ve Aristo mantığıyla buluştu. Yahudilerden bâtıni tevili, Hristiyanlardan dünya uzletini aldılar. Dinî önderlerin masumiyeti. Şîa’nın bütün fırkalarında imamlar masum kabul edildiği gibi tasavvufun bütün fırkalarında da evliya masum kabul edilir. Ölülere ve kabirlere karşı aşırı tazim ve kabirlerin kudsiyeti. Şiilikte ve tasavvufta türbeler meşhurdur. İki fırka da kabirden ve ehlinden medet beklemeyi, istiğase yapmayı, teberrük ve tevessül yapmayı din edinmiştir. Dinî hakikatin beyanında dayandıkları deliller. İki fırka da rüya, keşif, zuhurat, tecelliyat, ilham, manevi zevk hâli ve benzeri durumları şer’an muteber delillerden kabul ederler. Vahdet-i Vücud, Hulûl ve İttihad akidesi. İbnu Haldun (rahimehullah) Mukaddime’sinde şöyle der: “Sonra müteahhir sufiler keşif ve hissiyat ardında olanlar hakkında konuşmaya başladılar. Çoğunda mutlak surette hulûl ve vahdet-i vücud akidesi kendisini gösterdi. Böylece İmamiyye’nin ve Rafızilerin ilahın imamlara hulûl ettiğini ve imamların ilah oldukları sözlerine katılmış oldular.” [28] Hidayet imamlığını Ali (radiyallahu anhu)’da hasretmek. İki fırka da imamlığı sadece Ali (radiyallahu anhu)’da görür. Şiilikte hakiki imamlık Ali (radiyallahu anhu)’dadır. Bütün tasavvuf şeyhlerinin ve tarikatlarının senetleri de Ali (radiyallahu anhu)’ya kadar gider. İmamlara ve evliyaya sadece ilah olana mahsus olan sıfatların verilmesi. İki fırka da sadece Allah (subhanehu ve teâlâ)’ya mahsus olan zatî ve fiilî sıfatları dinî önderlerine atfediyorlar. Şer’î yükümlülüğün (teklifin) imam veya veliden düşmesi. Ehl-i Beyt sevgisi ve Emevi düşmanlığı Elbette bundan başka ortaklıklar var ve her bir konunun çok ayrıntısı var ama bundan fazlasına yer ve zaman müsaade etmiyor. Üç: Türkler Tasavvuf ile Nasıl Tanıştı ve Etkisi Ne Oldu? Tasavvufun Türklere etkisi Türklerin İslam’a girmesiyle başlamıştır. Zira İslam’a yeni girmiş Türklerin ilk hocaları Farisi (İranlı) Müslümanlar olmuştur. Türklerle Arap Müslümanların ilk siyasi temasları Ömer (radiyallahu anhu)’nun hilafeti dönemine kadar gitse de Türklerin arasında İslam’ın yayılması ancak Velid bin Abdulmelik döneminde İslam ordusunun Kuteybe bin Müslim’in komutanlığı altında hicrî 86’dan sonra Ceyhun’u geçip Maveraünnehir bölgesinde (Türkler ülkesi) gerçekleşen fetihlerle başlamıştır. Ceyhun’un diğer tarafında Farslı (İranlı) Müslümanlar vardı. Fars toprakları Ömer (radiyallahu anhu) döneminde fethedilmişti. O zamandan beri Ceyhun’un diğer kıyısı olan Horasan bölgesi İslam hâkimiyeti altındaydı. İslam ordusu Horasan fethinden sonra Ceyhun’u geçip Maveraünnehir’i hâkimiyeti altına almak için birçok sefer düzenlemiştir ancak kalıcı fetih Kuteybe bin Müslim’in ordusuyla gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Türkler arasında İslam takriben hicrî 90’lardan sonra yayılmaya başladı. Maveraünnehir bölgesinin tamamıyla İslam’la kurtulması ise ancak hicrî 3.asırda gerçekleşti. Ve Türk kavimleri arasında İslam Dini ancak hicrî 4.asırdan sonra yerleşti. Bütün bu süreçte ilk derecede İslam’ı aldıkları ve öğrendikleri kendilerine en yakın olan komşuları Farslı (İranlı) Müslümanlar olmuştur. Türk tarihini araştırmış olan en önemli isimlerden biri olan Fuat Köprülü bu süreci şöyle anlatır: “Ömer bin Abdülaziz’in ‘Mühtedilerden haraç almamak, her tarafta kervansaraylar ve hastahaneler vücude getirmek, adil bir idare kurmak’ fikri layıkıyla tik edilseydi, Maveraünnehir pek çabuk Müslümanlaştırılacaktı; lakin Emevilerin zalim ve menfaatperest siyaseti buna mani oldu ve Türkler’le uzun müddet harp devam etti. Çinliler, bu sırada teslim olan Taşkent hükümdarını haksız yere öldürdüler, oğlu Müslümanlara sığındı ve yardım istedi. Çinliler, Fergâna Ahşidi’nin yardımı ile kuvvetli bir ordu gönderdilerse de Ebu Müslim'in -Karlukların isyanı sebebiyle- yolladığı Ziyâd bin Sâlih kumandasındaki ordu onu tamamıyla mağlup etti. Artık bu muharebe Maveraünnehir’in mukadderatını kat’i surette belli etmişti: Maveraünnehir bundan böyle kat’i olarak İslamlaşacak, İslam medeniyeti dairesine girecekti. Hakikaten de öyle oldu (H. 133 - M. 750-51). Abbasiler zamanında Türkler Maveraünnehir’de bazı ufak tefek hareketlerde bulunmakla beraber büyük bir hareket yapamadılar. Emeviler devrinde olduğu gibi, Arapların karşısında kuvvetli Türk kitleleri yoktu. Çinlilerin yenilmesinden ve Türgiş Devleti’nin yıkılmasından sonra iki Türk zümresi meydana gelmişti: Yedi-su vilâyetinin bütününü ve Seyhun’un doğusunu Karluklar zapt ederek M.S. 766’da Türgişlerin merkezini de elde etmiştiler. Seyhun’un aşağı tarafını ise Oğuzlar elde ettiler ki bunlar Sou-lou’un vefatından sonra öteye beriye dağılmış olan Batı Türkleri idi… Maveraünnehir’in tamamiyle Müslüman olması Samanîler zamanındadır. El-Mu’tasım zamanında Maveraünnehir halkı artık umumiyetle Müslüman olmuşlar, hatta çöldeki kâfirlere karşı gazalarda bulunuyorlardı. Şaş (Taşkend) ahâlisi evvelce İslamiyet’i kabul ettikleri gibi, Seyhun’un kuzeyindeki İspîcab ahâlisi de ilk Samanî hükümdarı İsmail bin Ahmed’in amcası Nuh bin Esed tarafından şehir ele geçirildikten (M. 838) sonra, az zamanda ihtida etmişlerdi. Daha Halife El-Me’mun, sefirler vasıtasıyla yerli büyük ailelere mensup adamları hilafet merkezine celbediyor, büyük hediyeler ve mükâfatlarla onları ihtidaya mecbur bırakıyordu. Bu akla yakın İslamlaştırma siyasetine El-Mu’tasım zamanında daha kuvvetle uyuldu. Soğd, Fergâna, Usrûşana, Şaş havâlisinden yetişen Türkler derhal halifenin hassa ordusuna alınıyordu. Türk-hassa askeri için Samarrâ şehrini vücûde getiren El-Mu’tasım’dan sonra Irak’taki Türklerin sayısı ve nüfuzu gittikçe arttığı gibi bu hâl, Türkistan’ın süratle İslamlaşmasına sebebiyet verdi. Hicrî 350 senesinde Şaş ve Fârâb arasında tahkim edilmiş sınırın beri tarafındaki arazide Müslümanların hâkimiyetini tanımaksızın yaşayan -Karluklar, Oğuzlar ve Batı Türkleri kalıntılarından- 200000 çadır halkı İslamiyet’i kabul ettikleri gibi, Kâşgar ve Balasagun havalisinde İslamiyet 4.asırdan itibaren layıkıyla yerleşmeye başlamıştı. Herhalde, hicrî 5.asır esnasında Türk âleminin en geniş bir sahasını tamamıyla İslam medeniyeti tesiri altında ve İslamlaşmış görüyoruz.” [29] Tasavvufun Türkler üzerindeki etkisini olduğu gibi görebilme açısından şu husus çok önemlidir: Türklerin İslamlaşma sürecinde Arap Müslümanlardan çok Farslı (İranlı) Müslümanlar etkili olmuştur. Bunun için dinî örfümüz ve dinî tabirlerimiz Araplardan çok Farslılara (İranlılara) benzer. Bu husus elbette dinî hayatın birçok alanında tesirlerini bırakmıştır. Ama konumuz tasavvuftur. Ve yukarıda söylediğim gibi tasavvufun beşiği Fars ve Fars ehli olmuştur. Dolayısıyla Türk halklarının İslam’a girerken tasavvufî esaslara haiz olan bir İslam’a girdiklerinde hiç şüphe yoktur. Bu konuda Fuat Köprülü şöyle der: “Eski İran ananelerini göğsünde saklayan Horasan, İslamiyet’ten sonra tasavvuf cereyanının başlıca merkezlerinden biri ve belki birincisi mahiyetinde idi. Bu yüzden Maveraünnehir İslamlaştıktan sonra bu cereyanın, İslamiyet’in evvelce takip ettiği yollardan Türkistan’a gireceği pek tabii bir hadise idi. Hakikaten öyle oldu. Herat, Nişâbur, Merv 3.asırda mutasavvıflarla nasıl dolmaya başladıysa, 4.asırda Buhara’da, Fergâna’da da şeyhlere tesadüf edilmeye başlandı. Hatta Fergâna’da Türkler kendi şeyhlerine Bab yani Baba namını veriyorlardı. Horasan’a herhangi bir münasebetle gidip gelen Türkler arasından da mutasavvıflar yetişiyordu; Meşhur sufî Ebu Said Ebu’l-Hayr’ın pek ziyade hürmet ettiği Muhammed Maşûk Tûsî ile Emîr Ali Ebu Halis Türk idiler. İşte bu gibi muhtelif âmiller tesiriyle, Türkler arasında tasavvuf cereyanı yavaş yavaş kuvvetleniyor, Buhara, Semerkand gibi büyük İslam merkezlerinden içerilere yayılıyor, din aşkı ile mücehhez birçok dervişler tarafından göçebe Türkler arasına yeni akideler götürülüyordu.” [30] Türklerin üstünde tasavvufun etkisini bir o kadar daha artıran başka bir etken daha vardır. O da Türk kavimlerinin takriben hepsinin Şamanist olmalarıdır. Türk Şamanizm’deki bütün batıl inançlara ve davranışlara tasavvuf beşik olmuştur ve İslam kılıfına sokulmaya yardımcı olmuştur. Türklerin Şamanizm’den kalıntı dinlerini İslam kılıfına sokarken Şîa’nın dilini kullanması da ancak tasavvufun etkisinden dolayıdır. Zira daha önce dediğim gibi tasavvuf Şiiliğin tesis ettiği bir dinden başka bir şey değildir. Türk tarihi ve özellikle kadim Türk dinleri tarihiyle alakalı araştırmalarıyla meşhur olan Abdulkadir İnan “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları” adlı makalesinde şöyle der: “Dikkate değer ki yaptıkları, şamanlıktan başka bir şey olmayan Doğu Türkistan bakıcıları (yerli tabire göre “oyun”ları) kendilerinin pirleri olarak Hazreti Fâtıma’yı tanırlar. Güya Hazreti Fâtıma’ya bu sanatı Cebrail öğretmiş imiş. Resmen Müslüman olan bu şamanlar, başka sanat erbabı gibi, kendilerine mahsus lonca teşkil etmişler ve bunun tüzüğü olarak bir risale de yazmışlardır. Bu risaleye “Risale-i Perihan” yahut “Peri Hanlık Risalesi” adını vermişlerdir. Bu isim, eski Budizm’deki “Burhan” (Buda) adının kitabe uydurulmasından başka bir şey değildir: “Purhan”ı “peri okuyan” (Perihan) şekline sokmuşlar, güya böylece İslami bir şekil vermişlerdir.” [31] Ve şöyle der: “Salur Kazanhan’ın oğlu Uruz ağaca şöyle hitap ediyor: Ağaç ağaç desem arlanma ağaç Mekke, Medine’nin kapısı ağaç Musa Kelimin asası ağaç Büyük büyük suların köprüsü ağaç Kara kara denizlerin gemisi ağaç Şahı Merdan Ali’nin eğeri ağaç Eğer erdir, avrattır korkusu ağaç Beni sana asarlarsa kaldırma ağaç Ağaca hitaben söylenen bu sözlerden Musa Kelim, Şahı Merdan Ali gibi sözler çıkarılırsa Altaylı Şamanistlerin mukaddes ağaçları için söyledikleri ilahilerinden farkı yoktur.” [32] Ve şöyle der: “Salur Kazan suya hitaben şöyle diyor: Çığınım çığınım kayalardan akan su Ağaç gemileri oynatan su Hasan’la Hüseyin’in hasreti su Bağ ve bostanın ziyneti su Ayşe ile Fâtıma’nın nikâhı su Kara başım kurban olsun suyum sana! Bu da Altaylıların ırmak ve göl ruhlarına (yere-suya) söyledikleri ilahilerden farksızdır.” [33] Ve şöyle der: “Kazak-Kırgızların halk edebiyatı Şamanizm tetkiki için en önemli kaynak teşkil eder. Hatta dinî menkıbe ve hikâyelerde bile Şamanizm unsurları doludur. Hazreti Ali’nin kâfirlerle savaşlarını, Hasan ve Hüseyin’in şehadetlerini anlatan manzum hikâye ve menkıbelerde İslam kahramanları tıpkı Kazak-Kırgız gibi inanırlar ve düşünürler. Bunların da yardımcı ruhları vardır. Matem yaptıklarında tıpkı Kazak-Kırgızlar gibi tören yaparlar. Mesela Kerbela faciasını tasvir eden manzum bir hikâyede Hüseyin için ruhların yaptıkları matem şöyle tasvir ediliyor: Üçüncü kat gök üstünden Yakasını parçalayıp İsa geldi İnleyip yaka yırtıp feryat edip İbrahim’le İsmail dâhi geldi Kazak-Kırgızların tasvirine göre matem alâmeti olarak Peygamberler de yakalarını yırtarlar, bağıra çağıra ağlarlardı. XIX. Yüzyıl başlarından beri Kazaklar arasında Hazreti Ali ve Kerbela faciasına ait efsanevi hikâyeler yayılmıştır. Bu hikâyelerde hazreti Ali de eski Türk masallarındaki kahramanlar gibi yedi gün uyur, düşmanla yedi gün yedi gece güreş yapar. Bazen kadın düşmanla güreş yapar, onu mağlup ettikten sonra evlenir. Kazak halk şairleri eski devirlerden kalma destanların kahramanların yerine Hamza, Ali, Hüseyin gibi İslam kahramanlarını koyarak eski milli destanlarının bir kısmını İslam büyüklerinin menkıbeleri şekline sokmuşlardır. Bu hikâyeler eski Şamanizm kalıntılarına İslami renk vermekle beraber resmî Müslümanlığın Altayların içerisine kadar kök salmasında da yardım etmiştir. Bu hikâyelerin mevzuları şüphesizdir ki İran folklorundan alınmış fakat Sünni Kazakların hoşuna gidecek bir şekilde işlenmiştir.” [34] Evet! Türkler İslam’ı kabul ettiklerinden bugüne kadar tasavvuf esaslı bir din anlayışını benimsemişlerdir, bunu yaşamışlardır, muhafaza etmişlerdir ve yaymışlardır. Karahanlılar’dan tutun da kendini İslam’a nispet eden son Türk Devleti Osmanlı’ya kadar bütün Türk Devletleri tasavvufu kabul etmişlerdir, halkın arasında güçlenmesini ve yayılmasını desteklemişlerdir. Türklerin arasına tasavvufu taşıyan şüphesiz en önemli şahsiyetlerden biri olan Ahmed Yesevi, Karahanlılar zamanında (h.225-608) yaşamıştır. Bu kişi Türklerin tasavvuf tarihi açısından şüphesiz en önemli kişilerden birisidir. Zira göçebe Türklerin İslam’a girmelerine büyük etkisi vardır. Ve sonra Anadolu topraklarına İslam’ı götürmüş olanlar da Yesevi Sufilerdi. Sonra Büyük Selçuklu dönemi (h.428-551) mutasavvıfların yetiştiği ve tarikatlarının esaslarını oluşturdukları zamandır. Anadolu Selçuklular dönemi (h.467-707) ise muhtelif tarikatların büyüdükleri ve Anadolu’ya kök saldıkları zamandır. Osmanlı dönemi (h.698-1340) ise bu iki devletin tasavvuf mirasının varisi, en büyük hamisi ve davetçisidir. Hicrî 3. asırdan hicrî 14. asra kadar ve bugün hâlâ Türkleri işleyen tasavvufun elbette Türkiyeli Müslümanlar üzerinde birçok etkisi var. Zamanımızda Türkiye’de âmil olan tarikatları ve etkilerini zikretmek için en azından bir bu kadar daha yazmak lazımdır. Ama ben burada güncel bağlam dâhilinde önemli bulduğum için sadece bir hususa değinmek istiyorum. Tasavvuf Türkiyeli Müslümanları Bâtıni ve İbâhi (her şeyi mubah sayan) bir topluluğa dönüştürdü. Zahiri söz ve amellerin bir değerinin kalmadığı bilakis kişinin bâtıni hâli dini için ve kıymeti için kıstas olan bir topluluk meydana geldi. Tasavvuf, insanları izhar ettikleri kavli ve amelî gerçeklere göre değil, iddia ettikleri hayallere göre değerlendiren bir topluluk yetiştirdi. Tasavvuf halka, hocalarda ve idarecilerde “bir hikmeti vardır” anlayışında bir masumiyet kabul ettirdi. Yaptıkları apaçık İslam’a muhalif olmasına rağmen “İslam’a hizmet ediyorlar” anlayışını kabul ettirdi. Bu bağlamda doğrudan tasavvufla ilişkilendirilmeyen ama esaslarında bâtıni felsefeyi bilerek veya bilmeyerek özümsemiş üç fırkayı örnek vermek isterim. Bu fırkaların görüş önderlerinin sapıklıkları esasta Bâtıniliğe dayandığı gibi bu sapık fırkaları doğrulayan ve tabi olanlar da nefislerinde Bâtıniliğin etkisiyle tabi olanlardır. Bir: Fethullah Gülen Cemaati. Özellikle son darbe girişimi sonrası bu cemaatin ne kadar sapık olduğu herkesçe görülür oldu. Namaz ve tesettür gibi İslam dininde kat’i olan ibadetleri terk ettirmesinden tut, Kur’an ve meleklerle alay etmek veya Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’i küçük düşürmek gibi icma edilmiş açık küfürlere kadar birçok İslam’a muhalif söz ve davranışları olan Fethullah Gülen ve Cemaati nasıl bu kadar kabul görebildi? “Arkadaşlarıma çok söylemişimdir, yani Cebrail (aleyhisselam)’ı çok severim âşık gibi, burnumun kemikleri sızlar, hiç görmediğim tanımadığım bir melek bu. Bu bir parti kursa ben ona diyeceğim ki; sen bir parti kurdun ama müsaadenle ben seni desteklemeyeceğim yani” [35] Veya “Yani Efendimiz bana gelse dese ki; bakın benim Efendimize sonsuz saygım var yani, Hilye-i Şerif’in bir tek muyu mübareki için ruhumu feda ederim. Ama bana açıktan açığa gelse, uyku-muyku değil yani, şurada dese ki; “Fethullah, bu iş tamam artık, sen ve bazı arkadaşların gidin, mağaralarda bundan sonra inziva yapın” dese bana, açıktan açığa dese, aynı şemailini görsem ben, şemailde olduğu gibi, diyeceğim ki biliniz; “Ya Rasûlullah, sana saygım sonsuz. Allah beni senden ayırmasın. Fakat müsaade buyurursan ben sen vefat etmeden evvel o dediğin şeyleri vefatından sonra dediğin şeylere tercih edeceğim ben” [36] Veya “Dünya kadar onun hafızı yetişir, her gün sabah okurlar. Ama bu bizim içimize ne anlatıyor? Ne zaman kitaptan kurtulacağız? Ne zaman? Ne zaman artık içimizin söylediği şeyleri dinleyeceğiz? Kitap bir rehberdir. Hep körler gibi birine arkadan takılarak gidilmez ki” [37] Apaçık küfür olan bu sözleri sarf eden bir insanı hazırda olanlar niye inkâr etmediler ve itiraz etmediler? Tabileri bu kişiyi nasıl Müslüman kabul edebildiler? Çünkü Bâtıniler! Onlara göre biz zavallı cahiller bu adamın sözlerini ve ardında yatan büyük sırları anlayamıyoruz. Küfür zannederek inkâr ediyoruz. Ama kendileri efendilerinin masum olduğunu bildikleri için bu sözlerin sırlarını göremez olsalar bile kabul ediyorlar. Ağzından çıkan her sözü, zahiren küfür olsa dahi sorgulamadan tasdik ediyorlar ve din ediniyorlar. Bu sapıkları bu hâle getiren tasavvuftur. Tasavvufun müridlerinin iliklerine kadar işlediği Bâtıniliktir. İki: AKP Hareketi. Gülenciler kadar olmasalar da Erdoğan ve din kardeşleri de bâtıni tevillere dayandırarak şeriata muhalif davranmayı kendilerine mubah kabul ediyorlar. Ameli zahiriyle değil bilakis bâtıni yönüyle yargılıyorlar. Apaçık küfürler işlenilmesine rağmen yapılanları batıl olarak reddetmekten engelleyen yine Bâtıni zihniyettir. Söylenilen sözler ve yapılan ameller değil, gizlenilen ve AKP davetçilerinin kendi aralarında fısıldaştıkları şeyleri hüküm için muteber kabul ediyorlar. Bunun için Erdoğan “Birbirimizi aldatmayalım. Biz gerekiyorsa şu mücadeleyi verirken… Eğer benim emir komuta merkezim bana papaz elbisesi giyeceksin diyorsa papaz elbisesini giyer bu şekilde gider görevimi yaparım. Niye? Çünkü bizim mücadele sıradan bir mücadele değil de onun için” [38] dediği zaman bu sözü duyanlar itiraz etmediler. Çünkü bu küfür sözlerinin ardında gizlenmiş hakkın var olduğuna itikad ediyorlar. Üç: Kur’ancılar. Bunlar sadece Kur’an ile yetinip ayetleri saf hevalarına dayanan tevillerle yorumlayan muasır Bâtınilerdir. Bunların arasında en sefillerinden biri Edip Yüksel adındaki zındıktır. Bu taifenin nassın zahirine ve Arap dil kurallarına aykırı yaptıkları tevillerine kendileri gibi sapık olanların yanında kabulünü sağlayan din edindikleri Bâtıni felsefedir. Her fırsatta kendisinin mürted olduğunu dile getiren bu serseri alışılagelmiş tasavvufi bâtınilerin zıddı yönünde muasır akılcı Bâtıniler için güzel bir örnektir. 19 safsatası ve kendi kıt aklıyla ayet-i kerimelerden yaptığı bâtıni çıkarımlarla peygamberin kendisi olduğu yeni bir din tebliğ etmek istiyor. Velhasıl, tasavvufun tarikat ehline ve muhiplerine doğrudan çok zararları olmuştur ve oluyor. Her zarardan evvel Allah (celle ve âlâ)’yı bırakıp bazı sefillere veya ölülere sadece Allah (celle ve âlâ)’nın hakkı olan kulluklarını sarf etmeleri muhakkak en büyük zarardır. Beşer olanı, âlemlerin Rabbine eş görmeleri veya O’nda ittihad etmiş görmeleri veya güya Allah (celle ve âlâ)’nın beşere hulûl etmiş olmasını görmeleri gibi şirk ehlinin edepsizlikleri ve kabir ehline istimdad, istiğase, istişfâ’, dua, kurban kesmek ve adak adamak gibi ibadetlerde bulunmaları onları helak eden etkilerdir. Bunlar Müslümanlar yanında malum şeylerdir. Bu yazıda tasavvufun bu helak edici etkilerine girmedim. Bu yazıda daha ziyade tasavvufun bütün toplumun içinde oluşturduğu ve takriben bütün muhtelif İslam fırkalarında varlığını gösteren derin bir etkisinden bahsettim. O da yukarıdaki sayfalarda izah etmeye çalıştığım “Bâtınilik ve Dini Önderlerde Masumiyet Telakkisi”dir. Bu fesadın tezahürü sadece tasavvufi fırkalarda değil bilakis zahiren tasavvuf düşmanı olan ama Platon felsefesinde tasavvufla buluşan veya mutasavvuf olmayan ama metafizik, mistik hurafelere açık olan veya mutasavvıf olmayan ama babadan gelen dinin kör taklitçisi olanlarda da görülebiliyor. Tekfirci olarak addettiğimiz kişilerin bazısında Bâtıniliğin etkisi vardır. Hatta kendisini selefi addeden bazılarında dahi Bâtıniliğin etkilerini görebilirsin. “Ne yani? Bütün bu sapkınlıkların sebebi sadece tasavvuf mudur?” diye itiraz edilse derim ki: Bütün bu sapkınlıkların sebebi sadece tasavvuftur demiyorum. Bütün bu sapkınlıkların sebebi Bâtıniliktir, diyorum. Ama Bâtıniliğin gizlenmek için kullandığı elbise tasavvuftur. Tasavvuf ile toplum üzerinde etkisini gerçekleştirmiştir. Tasavvuf vesilesiyle Bâtınilik insanların tasavvuruna o kadar yayılmıştır ki tasavvufla ilişkilendirilmeyenleri dahi etkilemiştir. Yani tasavvuf Bâtınilik için sadece bir araçtır. Bizim dinimiz hayali değildir. Bilakis gerçektir. Gerçek ve mundabit dayanakları vardır. Kur’an Allah (celle ve âlâ)’nın kelamıdır. Onu Arapça konuşmuştur. Rasûlü Muhammed (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) mücmelini, mutlakını, umumunu ve müşkilini beyan etmiştir. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) bu ümmetin ihtiyaç duyduğu her şeyi bildirmiştir. Sahabe (radiyallahu anhum) Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’in haber verdiklerinden asla bir şey kaybetmemişlerdir veya ihmal etmemişlerdir veya ona ilave etmemişlerdir. Din sahabe (radiyallahu anhum)’un Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)’den rivayet ettiğidir. Dinin hamileri haberin ve dilin âlimleridir. Keşfin, zevkin veya akli ilhamların cahilleri değil. İmam Malik bin Enes (rahimehullah)’ın dediği gibi: “Bu ümmetin evveli ne ile ıslah olduysa, sonra gelenleri de öyle ıslah olur. O gün dinde olmayan şeyler, bugün de dinden değildir.” Ya Rabb! Bizi sahabenin yolundan ayırma! Âmin! 1- El-Milelu ve’n-Nihel, 1/292. Daru’l-Marife baskısı h.1404 2- Fedâihu’l-Bâtıniyye, 11,12. Muesseset-u Dari Kutubi’s-Sekafiyye baskısı 3- El-Fark-u Beyne’l-Firak, 1/266. Daru’l-Âfâkı’l-Cedide, ikinci baskı m.1977 4- El-Fark-u Beyne’l-Firak, 1/278. Daru’l-Âfâkı’l-Cedide, ikinci baskı m.1977 5- El-Harakâtu’l-Bâtıniyye, 30. Mektebetu’l-Aksa, birinci baskı h.1404 6- Cabir bin Yezid el-Cufi. Şîa kitaplarından Bihâru’l-Envâr ve başkalarında Cabir’in Yezid’in Ebu Cafer el-Bâkir’den izhar etmekle emrolunduğu 70000 hadis rivayet ettiğini ve gizlemekle emrolunduğu diğer bir 70000 hadisi rivayet ettiği söylenilir. Hicrî 4.asır Şîa rical âlimlerinden olan Ebu Amr el-Keşşi, Zurara bin Ayan’ın şöyle dediğini nakleder: “Ebu Abdullah’a (Cafer es-Sadık) Cabir’in hadisleri hakkında sordum. Şöyle dedi: “Onu babamın (Ebu Cafer el-Bâkir) yanında sadece bir defa hariç hiç görmedim. Benim yanıma ise hiç gelmemiştir.”” 7- El-Burhan, 1/64. Muessesetu’l-A’lami li’l-Matbuât, ikinci baskısı h.1427 8- Esâsu’t-Tevil, 164. Menşûrât-u Dari’s-Sekâfe baskısı 9- El-İdâh, Mukaddime. Matbaatu’l-Kesulukiyye, birinci baskı m.1964 10- El-Hacc Sûresi 29 11- El-Burhan, 5/286. Muessesetu’l-A’lami li’l-Matbuât, ikinci baskısı h.1427 12- Tefsiru’l-Ayyâşi, 2/20. Muessesetu’l-A’lami li’l-Matbuât, birinci baskı h.1411 13- El-Burhan, 5/386. Muessesetu’l-A’lami li’l-Matbuât, ikinci baskısı h.1427 14- el-Bakara Sûresi 115 15- El-Burhan, 1/58. Muessesetu’l-A’lami li’l-Matbuât, ikinci baskısı h.1427 16- Miratu’l-Envâr ve Mişkâtu’l-Esrâr, 6. Muessesetu’l-A’lami li’l-Matbuât, ikinci baskısı h.1427 17- Es-Sevârımu’l-Muhrika, 206. Daru Meşar, birinci baskı h.1427 18- Mizânu’l-Hikme, 1/158, 159. Daru’l-Hadis, birinci baskı h.1422 19- Bir kaside türüdür. 20- El-Futuhâtu’l-İlahiyye, 351. Âlemu’l-Fikr baskısı 21- en-Nisa Sûresi 83 22- Kitabu’l-Luma’ fi’t-Tassavuf, 44. Daru’l-Kutubi’l-Hadîse baskısı h.1380 23- Camiu’l-Usul fi’l-Evliya ve Envaihim ve Evsafihim, 258. Yayınevi yok 24- Kûtu’l-Kulub, 1/270. Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ikinci baskı h.1426 25- Er-Risaletu’l-Kuşeyriyye, 1/159 ve 160. Mektebetu’ş-Şâmile 26- Hilyetu’l-Evliya, 10/350. Daru’l-Kutubi’l-Arabi, dördüncü baskı h.1405 27- El-Yevakîtu ve’l-Cevâhir, 1/130. Daru Sâdır baskısı 28- Mukaddimet-u İbn-i Haldun 1/178. Mektebetu’ş-Şamile 29- Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 13,14. Türk Tarih Kurumu Basımevi, üçüncü baskı m.1976 30- Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 18. Türk Tarih Kurumu Basımevi, üçüncü baskı m.1976 31- Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4.sayı. Yayın Tarihi 1952 32- “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları” Abdulkadir İnan 33- “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları” Abdulkadir İnan 34- “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları” Abdulkadir İnan Tarık Ebu Abdullah

وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا Kullarıma, sözün en güzel olanını söylemelerini söyle. Çünkü şeytan aralarını açıp bozmaktadır. Şüphesiz şeytan insanın açıkça bir düşmanıdır. (İsra:53) Hamd âlemlerin rabbi olan Allah’adır. Salat ve selam, emin olan peygamberi, ailesi ve tüm ashabı üzerine olsun. Her ikisi de kendisiyle başlanılmaya layıktır: Kelimelerin değeri, güzelliğindedir. Güzelliği ise, şeytanı ve giriş yollarını kesmesindedir. Bu ayetin başlangıcını düşünen bir kimse, bu kelamın çıkış kaynağını da bilecektir. Güzel söz, sahibi için bir şereftir. Onunla başkalarının sahip olamadıklarına sahip olur. Onunla zenginleşir ve onunla hak sahibi olur. Bu, nefsinin parlaklığına ve kadrinin yüceliğine delalet ederken nasıl böyle olmaz. Çünkü söz, nefiste olanın açığa vurulması, bulunduğu durumun dışa aksetmesidir. Kelimelerin çirkinliği, madeninin ve çıkışının da çirkinliğindendir. Güzelliği ise, alınış yerinin ve kaynağının güzelliğindendir. Sözlerin kaynağı dil değildir, sözlerin sahibi de dil değildir. Kelimeler ondan türemezler. Onun çıkış yeri, nefis ve kalptir. Bunların sahibi nefis ve kalptir. Onlardan bina edilir ve o yerden yükselirler. Bir şey için bina edilmesi, o şey hakkında bir delil ve açıklama olacaktır. Kelamın güzelliği, sahibinin nefsi için güzelliktir. Kelamın değeri, söyleyenin konumunun şerefidir. Güzel söz sahibi, hedefine ulaşmaya daha muktedirdir, günlerin havadislerini, kaderin yeniliklerini çözüme kavuşturmada diğerlerinden daha bilinçlidir. İnsanlar ancak insanlıklarının adresi olan bu kelamın infiali ve karşılanırlar. Onu dinlerler ve nefisleri coşar ya da tembelleşir, cömertleşir ya da cimrileşir, atılganlaşır ya da korkaklaşır. Onunla boyanır ve onun tarzıyla gidip gelirler. Güzel kelam sahibi, insanların nefislerinin ve iradelerinin de sahibidir. Onunla, şeytanın ve hevanın yollarını keser, kalplerine ve nefislerine çıkan menfezleri iptal eder. Hatta şöyle denilmiştir: “Lisan olmadan insan, ancak ihmal edilmiş bir hayvan ya da görüntü için asılmış bir resim gibidir.” Kullarıma, sözün en güzel olanını söylemelerini söyle. Yüce Allah’ın kullarına öğrettiği bir takım emirler ve bunlarla birlikte onun şanını yüceltme ve ilahi emrin hasımlarının durumunu açıklama sadedinde, sevgiye delalet eden, şefkat ve rahmet dolu bu girişle başlayan ilahi emir gelmiştir: “Kullarıma söyle.” Yüce rabbin kelamında geçen “Qul/de ki” kelimesini düşünen bir kimse, bunun uyarı ve tekrar maksadıyla geldiğini bilecektir. Yani hatırlatma ardına hatırlatma, öğüt üzerine öğüt. Aksi halde burada aracının (sevgili peygamberimizin) zikrolunmasının anlamı nedir? Öğüt alarak Kuran okuyan bir kimse, konuşanı ve onu tebliğ için gelen aracıyı bilir. Ancak durum, öncelikle aracının şerefine uyarıda bulunan teşrif, sonra bir yönden insanların ona olan ihtiyacından diğer yönden bunu çabuk yitirmelerinden tekrarın art arda gelmesidir. De ki, ey Muhammed, “Kullarıma” Konum şeref ve değer yeri olunca, konu yücelme konusu olunca, bu hitap onlara gelmiştir. Zira onlar hatırlatılmaya daha layık ve daha ehildirler. Sözün en güzel olanını söylesinler. Husn, güzellik ve tamlıktır. Hasen kelimesi ancak bu ikisinin bulunduğu yerlerde kullanılır. Bunların tamamlanmasıyla, nefis sahibine meyleder, onunla rahatlar ve ona kavuşmakla sevinir. Güzellik yaratılışta ve ahlakta olduğu gibi aynı şekilde sözde de olur. Burada güzel söz emredilmektedir. Sözün güzel olabilmesi, sadece manaların dizilmesi değil faziletle ve çirkinliklerden ve kötülüklerden kaçınma ile olabilir. O zaman söz muhatabın nefsine sirayet eder, maksat gerçekleşir, şeytanın yolları ve menfezleri kesilir. Denildiği gibi, ‘güzel söz hediyedir.’ Hikmetle sarılmış bir kelimeyi din kardeşine ulaştırman ne güzel bir hediyedir. Bu ayette, Allah’a kulluk ile güzel söz arasında uyum çok açık ve seçiktir. Çünkü kulun ahlakı, çelişkili vadilerde parçalanmaz. Allah ile olan güzel muamele, mahlûkatı ile olan kötü muameleyle birlikte olamaz. “İnsanlara teşekkür etmeyen, Allah’a şükredemez.” Uyarıda bulunulması uygun olan konulardan birisi de, Resulullah’ın (sallallahu aleyhi ve sellem) Medine’ye ilk ayak bastığında söylediği yüce kelimeleridir. Bunlar, Müslüman toplumun temellerini ifade eden kelimelerdir. Hazrec oğullarının müttefiki olan Yahudi Abdullah b. Selam anlatıyor. Buhari’de geçtiği üzere bu sahabe cennetle müjdelenenler arasındadır. Şöyle der: “Resulullah Medine’ye gelince, insanlar onu karşılamaya çıktılar. İnsanlar gözlerini dikip onu gözlemliyorlardı. Şöyle dediler: “Resulullah geldi.” Bende çıkanlarla birlikte çıktım. Onun yüzünü görünce, onun yüzünün bir yalancı yüzü olmadığını bildim. Ondan ilk duyduğum şu sözleriydi: “Ey insanlar! Selamı yayın, yemek yedirin, akrabalarınızı ziyaret edin, insanlar uyurken namaz kılın, selametle cennete girin.” Allah seni gözetsin, Allah ile güzel muameleyi Müslüman kardeşlerinden oluşan insanlarla muameleye riayeti nasıl bir arada toplamıştır. Bunu düşünen bir kimse, bu dinin yüceliğini, nefsi ve insanlığı kuşatıcılığını bilir. Aksi halde hangi din, kulluğun ancak kişinin kelimelerini güzel seçmesi, dilini düzeltmesi ve mantığını geliştirmesi ile tamamlayan bir dinden daha büyük olabilir? Tabilerinden yalnızca güzellik isteyen bu şeyden daha hayırlı ne olabilir? Hatta onları güzel olana çekmesi, yalnızca faziletin tamamlanması için değil, aynı şekilde üstünlüğünde oluşması için. Bu dinin ehlinden olan insanlar, gerçekten bu dinin ehli olanların üzerinde bulundukları durumu terk etmiş ve uzaklaşmıştırlar. İşte annemiz Aişe’nin (radiyallahu anha) Arap şiirleri hakkındaki bilgisini, onun yaşantısını bilen hiç kimse görmezden gelemez. İbn Abbas’ın öğrencilerinden olan şiir talebelerinin durumu da böyledir. Hadis ricallerinin şiir ve düz ibarelerde kullandıkları güzel kelimelerle dillerinin hoşluğuna itina göstermeleri de böyledir. Çağdaşı olan Cahiz, imam Şafii’ye lügat ehline yaptığı övgülerde bulunmaktadır. Esmai şöyle der: “Huzellilerin şiirini Mekke’de Muhammed b. İdris adında bir gençten aldım.” Tüm bunlar, güzel anlayış, kuvvetli kavrayış, derin idrakleriyle birleşen ilimlerini, sunumlarına ve üsluplarına daha bir güzellik katmıştır. Birinci ayetin maksadı, sözün güzelliğine uyarıda bulunmaktır. Bu, konuşma ve münazaraların tüm konularında Kurani bir çağrıdır. Allahu teâlâ’nın şu buyruğunda olduğu gibi: “Onlarla en güzel şekilde mücadele et.”1 Yine ret ve itirazda da durum aynıdır. Allahu teâlâ’nın şu buyruğunda olduğu gibi: “En güzel olanla def et.” Çünkü güzellik her konuda istenilmektedir. Çünkü şeytan aralarını açıp bozmaktadır. Yenilenen ve tekrarlanan bu çatışma, belirli bir sınır ve zamanda durmaz. Bilakis bu, her yolda durma ve her nefiste imtihandır. Bu, Allah’a kulluk ile (Kullarım) şeytan arasında çatışmadır. Hatta bu türden konumlar bile, savaş, imtihan ve yerme yeridir. Bu durum Allahu teâlâ’nın “aralarını açıp bozmaktadır” buyruğunda açıktır. Ayette geçen يَنْزَغُ kelimesi ‘batırma ve yaralama’ anlamındadır. Nasıl bir tehlike içerisinde yaratıldığını, senden ve seninle ne murat edildiğini bilmen için buna dikkat etmelisin. Ayet, çirkin ve rezil kelimelerin şeytanın silahlarından birisi olduğuna delalet etmektedir. Bu, müminlere karşı savaşında kullandığı bineklerinden birisidir. Bu, işini yapmak için kardeşler arasına girme kapılarından birisidir. Böylece o yere yerleşir, ikamet eder ve necis olan meyvelerini yetiştirir. Kişi kardeşine güzel olmayan bir şey söylediğinde, o zaman şeytan gelir ve işini yapar. Şeytan düşmandır. Kendisini vurup yok etmesi için düşmanını silahlandıran adam ne kötü bir adamdır. Aksine ona düşmanlık edip onunla savaşması gerekir. Şeytanı daraltan ve işlerini boşa çıkartan en büyük şey, müminler arasındaki güzel kardeşliktir. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurur: “Şeytan, namaz kılanların kendisine ibadet etmelerinden ümidini kesmiştir. Lakin aralarında sürtüşme çıkarmaya devam edecektir.” Şeytanın istekleri arasında şirkten sonraki mertebeyi bir düşün; bu, Müslümanlar arasında düşmanlık çıkarmak, aralarını bozmak, aralarındaki birleştirici olan kardeşlik ve sevgi bağlarını koparmaktır. Nefis ve heva, masiyetlerde şeytanla birlikte olunca, güzel kelime nefse çok ağır gelir olmuştur. Çünkü bu, tevazuya, boyun eğmeye ve kişinin egolarını terkine ihtiyaç duymaktadır. Nefis, başkalarına karşı zafer elde etmeyi yeğleyip arzular. Güzel kelime de ise, boyun eğme, nefsin zafer ve galibiyet isteklerinin kırılmasıyla, nefsin ve hevanın egolarının kesilmesi kaçınılmazdır. Ayette, güzel kelimenin kardeşler arasındaki hayrın anahtarı oluşunun delili bulunmaktadır. Kalpler bununla bir araya gelip bununla ülfet kurar. Şeytanın muradının kesilmesi için, buna çabalanması ve bunu elde etmek için gayret gösterilmesi gerekir. Daha önce geçtiği üzere rabbimizin burada yaralama anlamına gelen nezğ kelimesini kullanması, kötü kelimenin, kardeşler arasında ve Müslümanlara karşı savaşında İblis’in aracı olduğuna uyarı bulunmaktadır. Şüphesiz şeytan insanın açıkça bir düşmanıdır. Bu, Allahu teâlâ’nın kullarını irşad ettiği emrin illetidir. Bu, kişinin ve insanın, hakiki bir mahlûk olan şeytanla sürekli ve tam bir düşmanlık halinde olduğudur. Şeytan, “Şatata” kökünden gelir ki, buda ‘Allah’ın rahmetinden, hidayetinden ve tevfikinden uzaklaştırılmış’ anlamındadır. Şeytanın hasmına dayattığı bu düşmanlığın nedeni insanın ta kendisidir. Kuran’ın bu bölümüne dikkatli bakıldığında, düşmanlığın insan türüne karşı olduğu görülecektir. Oysaki ayetin hitabı, sadece Allahu teâlâ’ya kulluk edenlere idi. Burada insan türünün yaşantısına, hasımlarının ve arkadaşlarının alanına dikkat etmesi gerektiğine dair bir teşvik bulunmaktadır. Şeytan insanın düşmanıdır, insan bunu düşünür, her şeyi bilen ve her şeyden haberdar olanın haberini tasdik ederse, onun düşmanlığı çok açıktır. Allahu teâlâ’nın bize emrettiği, bizi ona teşvik ettiği ve ehemmiyetine dair bize uyarıda bulunduğu güzel hitabın önemine ve en güzelini aramaya çabalama konusuna geri dönecek olursak; Bununla ilgili olarak marifet ehli şunları söylerler: Cahil, günahkâr, kötü ve rezillerin ehline öğütte de peygamberimize uyulması bir vaciptir. Kim katılık ve kibirle öğütte bulunursa, hata etmiş, yolunu aşmış, birçok işlerinde azgınlaşması, arsızlaşması ve vaize karşı nefret beslemesi hususunda öğüt verilen kimseyi kışkırtmıştır. Bu öğüdüyle, iyi değil kötü bir iş yapmıştır. Müjdeleme, tebessüm, yumuşaklık, bir görüş belirtircesine, öğüt verilenin dışında bir şeyden söz ederek hakkında öğüt verilen konunun kötü gösterilmesiyle öğüt veren bir kimse; öğüdünde daha etkili ve daha başarılı olacaktır. Eğer kabul etmezse tek başına iken öğüt verme ve utandırma yoluna geçer. Eğer bunu da kabul etmezse, öğüt verilen şeyden ötürü utanacağı birisinin yanında öğüt verir. Bu, Allahu teâlâ’nın ‘yumuşak sözü’ emriyle öğrettiği edebidir. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) öğüdünü doğrudan söylemez bilakis şöyle derdi: “Falanca topluluklara ne oluyor da şöyle yapıyorlar!” peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yumuşaklığa övgüde bulunmuş, kolaylaştırmayı emretmiş ve nefret ettirmeyi yasaklamıştır. O, usandırma korkusu ile öğüdünü başka yerlere çekerdi. Allahu teâlâ şöyle buyurur: “Eğer sert ve katı kalpli olsaydın, etrafından dağılırlardı.” İşte böyle sevgili kardeşim, kardeşine göndereceğin elçin, Allah’ın onunla kalplerinizi bir araya getireceği güzel söz olsun. Şeytanın elçilerine ve bineklerine karşı dikkatli ol, bu şeytanın kardeşler arasını bozmadaki silahıdır. Muvaffakiyet Allah’tandır. Tercüme: Muhammed Atta 1- Nahl, 125 Şeyh Ebu Katade el-Filistini

بسم الله الرحمن الرحيم Şunu bil ki dilin tehlikesi büyüktür ve kurtuluş da ancak sükûttadır. Bu yüzden şeriatımız sükût etmeyi övmüş ve buna teşvik etmiştir. Nitekim Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Sükût eden kurtulmuştur.” [1] Yine hepimizin bilmiş olduğu başka bir hadis-i şerifinde Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “İki çenesi ile bacakları arasında olan hususta bana söz verir kefil olursa, ben de onun cennete girmesine kefil olurum.” [2] Süfyan bin Abdullah (radiyallahu anhu) Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’e; “Bana iyice bağlanacağım bir nasihatte bulun” deyince Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) “Rabbim Allah de; sonra istikamet et!” buyurdu. Abdullah, “Benim için en çok korktuğun şey nedir?” diye sorunca, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) dilini göstererek “İşte budur.” buyurdu.[3] Yine Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Allah’a ve ahiret gününe iman eden kimse ya hayır söylesin ya da sussun.” [4] Sükûtta selamet vardır. Sükûtta aklını başına almak vardır. Sükûtta vakar vardır. Sükûtta fikir, zikir ve ibadet için huzur vardır. Sükûtta, dünyada dedikodulardan, ahirette de bunların hesabını vermekten selamette olmak vardır. Kişinin hallerinin en güzeli; gıybet, nemime, yalan, riya, cidal ve benzeri sözlerden korunarak kendisine ve başkasına faydası olan sözlerle meşgul olmasıdır. Eğer kişi muhtaç olmadığı lüzumsuz sözlerle meşgul olursa bu suretle hem zamanını öldürür hem de dilin ameli üzerine hesaba çekilir. Hâlbuki kul bu zamanı Allah’ın azameti ve yarattıkları üzerinde düşünmeye sarf etse veya tehlil, zikir ve tesbih etmekle değerlendirse onun için daha hayırlı olur. Çünkü kişinin en değerli sermayesi vakitleridir. Bunları boş yere harcamak ve ahiret için bir sevap hazırlamamak ona sermayeyi iflas ettirir. Bunun için Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Boş ve faydasız işleri terk etmek, kişinin İslam’ının güzelliğindendir.” [5] Ebu Bekir (radiyallahu anhu) konuşmamak için ağzında çakıl taşı saklardı. Eli ile dilini gösterir ve “Başıma gelen felaketler bundan gelmiştir.” derdi. Mücahid’den rivayetle İbn-i Abbas şöyle demiştir: “Beş şey vardır ki bunlar eyerlenmiş binit için bekletilen bir Arap atından benim için daha sevimlidir.” Daha sonra bu beş şeyi anlattı: “Üzerine elzem olmayan ve sana faydası dokunmayan şeylerde konuşma; zira bu fuzuli bir iştir, zararından emin değilsin. Yerini bulmadıkça lüzumlu olan sözü de konuşma. Çok kere faydalı söz yerini bulmaz da kaybolur gider. Ne halim ne de sefih, ahmak kimselerle mücadele etme. Çünkü halim kalbinden sana buğz eder, ahmak ve adi kimseler dili ile sana eziyet ederler. Tanıdığın bir kimse yanından ayrıldığı zaman, onun ayrı bir yerde seni nasıl anlamasını istersen, sen de onu öyle an. Sen, affedilmeni istediğin hususlarda, onu da affet. Kardeşinin sana ne şekilde muamele etmesini istersen, sen de ona o şekilde muamele et. Suçlu olarak yakalanıp ihsan ile mücazat görenin ameli gibi amel et.” Üzerine elzem olmayan şeyleri başkasından sormak da bir malayanidir. Çünkü kişi bunu sormakla zamanını kaybeder. Aynı zamanda sorduğu kişiden cevap istemekle de zaman kaybeder. Zararın bu kadarı sorulan soruda afet olmadığı zamandır. Hâlbuki soruların çoğunda afet vardır. Örneğin, adama tutar da yaptığı ibadetten sorarsan ve “Oruçlu musun?” dersen, adam da “Evet, oruçluyum.” derse ibadetine riya karışmış olabilir. Şayet riya karışmazsa gizlilik ehemmiyetini kaybetmiş olur. Hâlbuki gizli ibadetler aşikâr ibadetlerden kat kat üstündür. Şayet oruçlu olduğu hâlde değilim, derse bu sefer yalan söylemiş olur. Sorduğun soruyu cevapsız bırakırsa sana hakaret etmiş olur. Şayet kaçamaklı cevaplar verecekse, bunun için de çareler aramakla yorulmuş olur. Demek ki adama ibadeti hususunda sorduğun bir soru ile onu riyaya veya yalana veya seni tahkire veyahut da bir sürü zahmete sokmuş olursun. İşte bu veya bunun benzeri, zarar olmayan, gizliliği açığa çıkarmaya sebep de olmayan, insanı riya ve yalana sürükleyen sorular malayani ve boş sözlerdir. Bunları terk etmek kişinin İslam’ının güzelliğindendir. Malayaninin sebebi, kişinin muhtaç olmadığı şeyleri bilmeye olan iştiyakı, tatlı sohbetlerle ve faydasız hikâyelerle zaman öldürmesidir. Bütün bunların tedavisi ve bunlardan kurtuluş çareleri; kişinin, ölümün gözü ile kaşı arasında olduğunu, ağzından çıkan her kelimeden mesul olduğunu, nefeslerinin kendisine sermaye olduğunu bilmesinden geçer. İlim bakımından ilacı budur. Bunları bilip ona göre diline hâkim olması gerekir. Amel yönünden tedavisi, dilini korumak için yapılacak şey, Ebu Bekir (radiyallahu anhu) gibi ağzında bir şey taşımak, hatta lüzumlu şeylerde bile susmaya çalışmaktır. Yalnız olmayanların bu şekilde dillerine hâkim olmaları gerçekten çok zordur. Son olarak Rabbimizin şu buyruğuyla yazımızı sonlandıralım: “İnsan hiçbir söz söylemez ki, yanında gözetleyen yazmaya hazır bir melek bulunmasın.” [6] [1] Tirmizi [2] Buhari Rikak 23 [3] Müslim; Tirmizi [4] Buhari 13/6099; Müslim 75/47; İbn-i Mace 3971 [5] Tirmizi, Zühd 11 [6] Kaf Sûresi 18 Zekeriya Ahmed

بسم الله الرحمن الرحيم Hamd, âlemlerin rabbi olan Allah’a aittir. Onun tek olduğuna, ortağı olmadığına ve kendisinden başka ilah olmadığına şahitlik ederim. Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)’inde onun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik ederim. Ey Allah’ım, Hz. Muhammed’e ve O'nun âline salat et. İbrahim (aleyhisselam)'a ve âline salat ettiğin gibi. Şüphe yok ki, sen Hamid’sin, (Öğülmüş yalnız sensin), Mecid’sin (Şan ve şeref sahibi yalnız sensin.) Ey Allah’ım, Hz. Muhammed’e ve O'nun âline mübarek eyle. Hz. İbrahim (aleyhisselam)'a ve âline mübarek eylediğin gibi. Şüphe yok ki, sen Hamid’sin, (Öğülmüş yalnız sensin), Mecid’sin. (Şan ve şeref sahibi yalnız sensin) Allah (azze ve celle)’nin üzerimizdeki nimetlerinden bir tanesi de; Asrımızda sahih akideyi, Suud hükümetinin destekçileri olan sultanın âlimlerinin insanlara güzel gösterdiği ircanın saldırılarından koruyan ve müdafaa eden gençler var etmesidir. Böylece dünyanın her yerinde vasat ümmetin hakiki müntesipleri var oldu ve onlar Abdullah’ın oğlu Muhammed (sallallahu aleyhi ve selllem)’in getirdiği dini neşrettiler. Şeytan bu ümmeti irca fitnesi ile saptırmayı başaramayınca onların arasında aşırılığın ve güncel tabir ile tekfirciliğin tohumlarını ekti. Bu husus bazı muhlis gençleri şaşırttı ve yanılttı. Onlar da Haricilerin inanç esaslarından neşvu nema bulan bu aşırı görüşleri, İslam’ın asıllarından zan ederek bu esasları asrımızda içi boşaltılmış terimler ve insanlara anlatılmayan hususlar babında görerek bu esaslara intisap ettiler. Bunun akabinde korkulan oldu ve kendisini İslam dinine nispet eden topluluklarda asıl küfürdür dediler. Bu bid’atın yayılmasının en bariz sebebi, insanların, iman meselelerinde ve muayyeni tekfirde ki tafsilattan cahil olmalarıydı. Asrımızın iman ve küfür meselelerinde kalemi güçlü olan ve basiret sahibi âlimlerin tavsiyelerine danışmadan, muayyen ile alakalı tafsilatlara vakıf olmadan bazı kitaplarını okudular ve bu bid’ata müptela oldular. Ki bu meseleler muayyenin canına ve malına taalluk eden meselelerdir. Bu meseleler hususunda yalnızca Allah (azze ve celle)’nin olgunluk ve basiret verdiği kalbini, gözünü ve kulaklarını hidayet ettiği insanlar gerekli ehemmiyeti gösterirler. Ancak asrımızda gençlerimizin vakitlerini, fayda vermeyen Facebook ve Twitter sayfalarında zayi ettiklerinden dolayı bu mesele onların gözünde önemini yitirmiş ve bu konuda gevşek davranmaya başlamışlardır. Şeytanın bu bid’atın ardından insanların hayatına soktuğu ikinci münker ise insanların durumu hakkında tevakkuf ve tebeyyün şartını getirmektir. Oysa insanlar bu bid’ata müptela olurken insanlara verilen İslam hükmünün hükmi İslam ve hakiki İslam diye ikiye ayrıldığını unuttular. Kim bu iki mefhumu iyi anlamayıp arasındaki farkı gözetmez ise birçok meselede yanılacak ve hem kendisi için hem de vakıa için ciddi bir zarar teşkil edecektir. Bu sebeple bu mefhumların iyi anlaşılması ve vakıada bu mefhumların gerektirdiği hükümlerin uygulamaya dökülmesi bir zarurettir. Hakiki İslam, kişiye Allah (azze ve celle) huzurunda fayda verecek olan İslam’dır. Hakiki İslam, yalnızca Allah (azze ve celle)’yi ubudiyyette birlemek, tağutları inkâr edip onlardan ve amellerinden beri olmak, kâfirlere düşmanlık beslemek, müminleri dost edinmek, İslam dininin zahirde ve batinde emrettiği bütün emirlere boyun eğmek ve İslam dininin ameli, kavli ve kalbi olan bütün rükünlerini yerine getirmek sureti ile gerçekleşir ve kişiye Allah (azze ve celle) huzurunda fayda verir. İşte bunu yapanlar başlangıç olarak İslam dininin aslını yerine getirmiş ve cennet ehli olmaya hak kazanmış kişilerdir. Kimileri de şefaat edilenlerden olur. Onlar ise vaciplerde taksirat göstermekle beraber veya haramlar konusunda gevşek davranmakla beraber İslam dininin aslını yerine getirenlerdir. İşte bu taife Allah’ın (azze ve celle) vadi ile ne kadar günahkâr olursalar olsunlar cennete girecekler ve orada ebedi kalacaklar. İslam Dininin Asıllarında Tefrite Gidenler İse İkiye Ayrılırlar; 1- Bunlar, İslam dininde küfür olan veya şirk olan bir fiili yaparak İslam dininde tefrite gitmiş insanlardır. Örneğin; Namazı terk etmek, hâkimiyet tevhidinde Allah (azze ve celle)’ye ortak koşmak, Müslümanların aleyhine kâfirlere yardım etmek vb. fiiller. Bu taife yaptıkları küfür ve şirk fiilleri esas alınarak tekfirin manileri ortadan kalktıktan ve şartları vaki olduktan sonra tekfir edilirler. 2- Bunlar ise, yaptıkları küfür ve şirk amelleri zahir olmamış veya yaptıkları bu cürümü gizleyenlerdir. Eğer bu insanlardan İslam alametleri sadır olmuş ise bu insanlara Müslüman muamelesi yapılır ve eğer küfrünü gizleyenlerden ise bunlar münafıktır ve cehennemin en alt tabakasında azap görecektir. Hükmi İslam, kendisinden henüz bir küfür fiili sadır olmamış muayyen bir şahsa Müslüman muamelesi yapılmasıdır. Bir kişi için hükmi İslam’ın sabit olabilmesi için, kendisini İslama nispet etmesi, adil bir şahidin şahitliği veya İslamın delaleti kat’i olan şiarlarından herhangi bir tanesini izhar etmesi yeterlidir. Kendisi hakkında hükmi İslam’ın sabit olduğu kimse Müslüman addedilir ve muamelatta Müslüman gibi muamele edilir. Bu konuda Buhari, Müslim ve diğer hadis kaynaklarında birçok hadis rivayet edilmiştir. Bunlardan bazıları; Usame bin Zeyd hadisi, Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) efendimizin Müslüman olduk demeyi beceremeyenleri öldürenlerden beri olması, Enes (radıyallahu anhu)’nun sabah namazı için ezan okuyan insanlara saldırmaması ve gene Enes (radıyallahu anhu)’nun Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) efendimizden rivayet ettiği şu hadis bu konuda delil teşkil eder; “Kim bizim namazımızı kılar, kıblemize yönelir ve kestiğimizi yerse o Müslümandır, Allah ve Rasûlünun zimmetindedir.” İşte bu zikrettiğim deliller ve diğer zikretmediklerim İslam’ın şiarlarından herhangi bir tanesini izhar eden bir insanın Müslüman sıfatını kazanması için yeterlidir. Hatta kendisini İslam’a nispet eden bir insanın İslam’ı bozan bir ameli izhar etmediği sürece canını, malını ve ırzını dokunulmaz kılacak manada hadisler rivayet edilmiştir. İmam Müslim iman kitabında şu hadisi rivayet etmiştir; “İmrân İbnu'l-Husayn radıyallahu anhümâ anlatıyor: "Sakif, Benî Ukayl'in müttefiki idi. Sakîfliler, Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın ashabından iki kişiyi esir ettiler. Buna mukabil Müslümanlar da Benî Ukayl'dan bir kişiyi esir ettiler, adamla birlikte Adbâ adlı deveyi de ele geçirdiler. Adam bağlı halde iken Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yanına geldi. Adam: "- Ey Muhammed!" dedi. Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "- Ne istiyorsun?" diye sordu: "- Beni niye yakaladınız, hacıları geçene (yani Adbâ'ya) niye el koydunuz?" dedi: Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) meseleyi büyütmek için: "- Seni müttefiklerin olan Sakifin cinayetinden dolayı yakaladım!" cevabını verdi, sonra oradan ayrılıp gitti. Adam tekrar seslenerek: "- Ey Muhammed! Ey Muhammed" dedi. Rasûlulah (aleyhissalâtu vesselâm) merhametli ve nezâketli idi. Adama dönerek: "- Ne istiyorsun?" dedi. Adam: "- Ben Müslümanım!" dedi. Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "- Sen bunu, daha önce, kendi durumuna sahip iken söylemiş olsaydın, tamamiyle kurtulurdun" dedi ve adamdan uzaklaştı…” Bu hadiste istidlal yapılan nokta Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) “Sen bunu, daha önce, kendi durumuna sahip iken söylemiş olsaydın, tamamıyla kurtulurdun" buyurmasıdır. Yani esir olmadan önce eğer Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)’ın ashabına ben Müslümanım deseydi o şu anda olduğu gibi esir olmayacaktı ve kendisine Müslüman muamelesi yapılacaktı. Gene İmam Ahmed’in ve Ebu Davud’un zikrettiği Furat ibnu Hayyan hadisi de buna delildir. Furat ibnu Hayyan şöyle rivayet ediyor; Rasûlullah (sallallahu aleyi ve sellem) Furat'ın öldürülmesini emretti. Bu adam zimmî (İslam ülkesinde yaşayan bir gayri müslim vatandaş) idi. Aynı zamanda Ebû Süfyan'ın casusu ve Ensardan da bir adamın ahit verdiği bir kimse olarak bulunuyordu. Derken bu adam Ensardan bir topluluğa uğradı ve: "Şüphesiz ki ben bir müslümanım" dedi. Bunun üzerine Ensar'dan bir adam: "Ya Rasûlullah! Bu adam ben müslümanım diyor" dedi. Rasûlullah (sallallahu aleyi ve sellem) Efendimiz: "Sizden öyle kimseler var ki biz onları imanlarıyla başbaşa bırakıyoruz ve onlardan biri de Furat b. Hayyan'dır!" buyurdu. Bu ve benzeri hadisler asrımızda kendini İslam’a nispet eden halkların durumu gibi, kendini İslam’a nisbet eden insanların hükmi olarak Müslüman olduklarına delalet eden kat’i delillerdir. Bu hadislerden ortaya çıkan başka bir gerçek ise, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem), insanlara Müslüman hükmü verilebilmesi için kendilerini İslam’a nispet etmelerini yeterli görmüş ve onların önüne başka şartlar sunmamıştır. İnsanların zahirine göre hüküm vermek İslam dininin yüce kaidelerinden bir tanesidir. Böylece onların üzerine İslam hükümlerini inzal etmek kolaylaşacak ve onlar İslam dininin kolaylığını, adaletini ve kendisine ait ayırıcı özelliklerini bizzat kendi gözleri ile müşahede edecekler netice itibari ile iman nuru kalplere doğru bir vesile bulacak. Hafız Şeyh el-Hakemi şöyle söyledi; “Sonra şunu bil ki ey kardeşim! Allah (azze ve celle) seni ve beni irşad etsin. İnsanlar dünyada ki rezillikten ve ahiretteki elem verici azaptan kurtulmak için İslam dinini emirlerine iltizam etmeli ve meşhur Cibril hadisinde ve benzeri hadislerde zikredilen amelleri hakiki manada yerine getirmelidir. Fakat kişi zahirde hali böyle olduğu halde insanlara izhar etmediği küfür amelleri işliyorsa o kişi üzerinde İslam ahkamı icra edilir. İzhar etmeyip gizlediği ameller ise Allah (azze ve celle) katında muhasebe edilir. Nitekim Allah (azze ve celle) bir ayetinde; “Eğer namazı kılıp zekatı verirlerse yollarını bırakın” başka bir ayette ise sizin dinde kardeşlerinizdir” buyumaktadır.” Mearic el-Kabul 2/608” Bizlere bu hadislerde ortaya çıkan başka bir mesele ise bu hadiselerin bazılarının İslam diyarında gerçekleşmemiş olmasıdır. Nitekim bu gerçek sayesinde İslam dininin zahir ve kat’i surette alamet olan şiarları küfür diyarında insanlar üzerinde icra edilmez diyen insanların bu sözleri batıllığı ortaya çıkıyor. Zaten “İslam alametleri küfür diyarında icra edilmez” diyenlerin bu kavli ümmetin selefi arasında hiç işitilmemiş ve sonradan uydurulmuş olan kavildir. Hadislerin zahirine de baktığımız zaman Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in bu şiarları izhar eden insanların İslam’ını kabul edip içlerinde gizlediklerini Allah (azze ve celle)’ye havale ettiğini göreceğiz. Kim bu konuda ümmete muhalefet edip tek kalırsa cehennemde de tek kalacaktır. Müsned’de ve başka hadis kaynaklarında rivayet edilen Zatı Envat hadisi, İslam dinini kabul etmiş ancak henüz yeni Müslüman olduğu için İslam dininin rükünlerinin tamamını idrak edememiş insanlara İslam hükmü verilmesi için yeterli bir delildir. Nitekim hadiste bahsi geçen sahabiler Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’den şirk olan bir amel talep etmişlerdi ancak henüz İslam dinine yeni girdikleri için ayrıca islam dininin rükünlarının tamamını idrak etmedikleri için Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) tarafından tekfir edilmediler. Bu hadis, muteber cehaletin cahil için özür olacağı noktasında ve İslam dininin rükünlarının tamamını idrak edememiş insanların Müslüman olduğu noktasında delil olduğu için, asrımızın bidatçıları bu hadisin zayıf olduğu hususunda insanlar içi şüphe oluşturdular. Bununla beraber, hadisin birçok ilim ehli tarafından sahih kabul edilmesine rağmen İmam San’ani’nin bu hadisi mercuh kabul etmesini öne sürerek bu hadisi red ettiler. Bu da, bütün bidatçılarda olduğu gibi bu insanların da önce bir şeyi itikad edip ondan sonra bu itikad için delil edindiklerini gösteriyor vel iyazu billah! Bütün Bu Zikrettiklerimizden Ortaya Çıkan Sonuç İse Şudur; Biz, kendini İslam’a nispet eden ve İslam’ı bozan herhangi bir ameline şahit olmadığımız bir kimsenin Müslüman olduğuna hükmederiz. Bu o hakikatte de Müslümandır demek değildir. Gizledikleri ve İslam dininin hakikatleri hakkında bize izhar etmediği taksiratı ise Allah (azze ve celle)’ye bırakılır. Bu nedenle kendisini İslam’a nispet eden insanlara zulmetmek yerine, İslam dininin hakikatlerini onlara anlatmalı, bu konuda onlara yardımcı olup onların ellerinden tutmalıyız. Nitekim onların şeriatta ki durumu Müslüman addedilmeleridir. Ve Müslüman olan insanlara yardımcı olmak, onlara dinlerinin hakikatini öğretmek, bu konuda onlara yumuşak davranmak ve yaptıkları takdirde İslam dininden çıkacakları amelleri kendilerine beyan etmek vaciptir. Ümmetin şu anda bulunduğu durum maalesef yeni değildir. Bilakis İbnul Kayyim (rahimehullah)’ın zamanında bile durum böyleydi. İbnul Kayyim (rahimehullah) İ’lamul Muvakki’in kitabında bu durumu şöyle anlatıyor; “Dünyada ki tağutların ve insanların halini biraz tefekkür ettiğin zaman şunu göreceksin; İnsanlar Allah (azze ve celle)’ye ibadetten tağuta ibadete yönelmişler, Allah (azze ve celle)’ye itaat edip onun kanunlarına muhakeme olmayı bırakıp tağuta itaat edip onun kanunlarına muhakeme olmaya başlamışlar.” Ümmetin imamları olan İbnu Teymiyye, İmam zehebi, İbnul Kayyim, İbnu Kesir ve İbnu Recep (rahimehumullah) zamanında durum böyle ise sen bizim günümüzün insanlarının durumu hiç sorma! Ancak onlar buna rağmen kendi içinde yaşadıkları toplumları genel olarak küfür ile itham edip onlarda asıl kâfir olmalarıdır demediler. Onlardan sonra gelen imamlar bile sapkınlığın dozu ne kadar yüksek olursa olsun kendi içerisinde yaşadıkları toplumları kâfir olarak nitelendirmediler. Nitekim Allame Şeyh Muhammet bin Abdulvehhab bunun bir örneğidir. Şeyh Muhammet bin Abdulvehhab kendi zamanında bugün içerisinde yaşadığımız toplumun liderlerini şeriat kanunlarını tebdil ettikleri için tekfir etse de ve o darlar için Darul Küfür dese de, o toplumun insanlarına kâfir dememiş onların yaşadığı beldelere “Keşfuş-Şubuhat” kitabında “Müslüman Beldeler” demiştir. İşin garip kısmı ise, İslam beldelerinde yaşayan insanlarda asıl kâfir olmalarıdır düşüncesine sahip olanların durumudur. Çünkü onların içlerinde gizlediklerine muttlali olamadığımız için bu hüküm onları da kapsamaktadır. Bu bidatları sebebi ile insanlar onları yolda gördükleri zaman ırzlarını, canlarını ve mallarını helal görüp onların haklarına tecavüz edebilirler. Gene bu bidatları sebebi ile Müslüman beldelerde hedef gözetmeden saldırı yapmaları caizdir çünkü onlara göre herkes asli kâfirdir. Hatta onlara göre bunu yapanlar günahkar değil kâfirleri öldürdükleri için dinin yardımcılarından addedilir. Bir gün bu aşırıcılardan bir tanesine sordum; “Ben seni secde ederken görürsem sana ne hüküm vereyim?” O şöyle cevap verdi; “Bana kâfir hükmünü ver çünkü sen beni tanımıyorsun.” Ben; “Allah’ın selamı senin üzerine olsun ben cahiller ile muhatap olmak istemiyorum.” dedim ve onun yanından ayrıldım. Bu bidatçıların ortaya attıkları bu bidatın getirilerinden kurtulma şanları asla ve asla yok. Hatta onlardan bazıları bu sapık fikirleri sebebi ile hala Mekke döneminde olduklarını ve Allah (azze ve celle) yolunda her zaman bir taifenin cihad edeceğini açık bir şekilde haber veren hadisleri görmezden gelerek şu andaki cihad hareketlerine itibar etmediklerini açık açık söylüyorlar. Gene onlar Müslüman beldelerin avamına İslam hükmü verme konusunda tevakkuf eder yada herkesin asli kâfir olduğunu sadece kendi belirledikleri şartlar doğrultusunda İslam’ına şahit oldukları kişileri Müslüman kabul ederler. Bu bidatçılar, haricilere benzememek için “iki durum arasındaki durum” ıstılahı ile öne çıkan ve büyük günah Müslümanları ne Müslüman ne de kâfir diye nitelendirmeyen mutezile’yi bile geçtiler. Bunlar namaza devam eden ve herhangi küfür veya büyük günah işlemeyen insanlara bile kâfir gözü ile baktılar. Bu bidatın sahipleri, Kur’an’dan, Sünnetten ve ilim ehlinden gelen zahir naslar bize gösterdiği üzere sapık bir taifedirler. Ayrıca bu sapık taifenin bir insana Müslüman hükmü verilebilmesi için belirlemiş oldukları şartlar bir hocadan diğer hocaya değişebilecek olan, cami’ ve mani’ olmayan şartlardır. Bu sapıklardan bazıları sadece tağutları tekfir etmenin yeterli olmayacağını, onlara oy verenlerinde tekfir edilmesi gerektiğini, bir başkası cehaleti mazeret görenlerin de tekfir edilmesi gerektiğini, diğeri irca ehlinin şehlerini de tekfir etmek gerektiğini, başka birisi de çıkıp halkları tekfir etmesi gerektiğini, bir diğeri de çıkıp bu saydıklarımızı nerede bittiği konusunda hala bir sonuca varamadıkları silsile ile tekfir etmesi gerektiğini şart koşarlar. Nitekim bu sapıklar adetleri üzere şu anda bile birbirlerini sapıklık ve küfür ile itham etmektedirler. Asrımızda hali belli olmayan ve batılılar gibi giyinen insanların durumu ise bazı kardeşlerimize kapalı gelmektedir. Nitekim toplumuzda hali belli olmayan ve İslam alametlerini izhar etmeyen insanlar ile karşılaşabiliyoruz. Bu durum özellikle de Mısır, Lübnan ve Tunus gibi laikliğin ve demokrasinin hüküm sürdüğü beldelerde böyledir. Allah (azze ve celle) daha iyi bilmek le beraber benim bu konuda meylettiğim görüş; Bu insanların durumu yaşadıkları mıntıkaya göre değişir. Ancak şu anda bizim beldelerimizde avam kendisini İslam’a nispet ettiğinden dolayı onlara da Müslüman muamelesi yapılır ve Müslümanın Müslüman üzerindeki hakları onlar içinde geçerlidir özellikle de onların lehine karineler mevcut ise. Böylece kalpler ülfet bulur ve insanlar hoş bir şekilde İslam dininin hakikatine davet edilir. Bu insanların durumu, hata ile öldürmek, miras paylaştırmak ve kestiğinin yenmesi gibi başkalarının hakkına taalluk eden meselelerde ortaya çıkar. Eğer bir kişi veya bir topluluk hakkında şüphe güçlenirse o zaman onlar hakkında hüküm vermekten imtina etmek ve ihtiyaç anında onlara akidelerini sormak caiz olur. Nitekim Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) cemaat ile namaz kılmayan insan hakkında tevakkuf etmişti. Ancak zikrettiğimiz bu hususu, asrın sapıklarının yaptığı gibi İslam dininde delaleti kat’i olan şiarları izhar eden insanlar hakkında tevakkuf etmek demek değildir. Beyan ettiğimiz üzere bu şiarlardan herhangi bir tanesini izhar eden bir insan artık meçhul olmaz. Bu zikrettiğimiz tevakkuf kendisi hakkında şüphe edilen ve İslam’ın hiçbir şiarını izhar etmeyen insanlar için caizdir. Yahudi ve Hristiyan mahallelerde yaşayan insanlar gibi çoğunluğun kendisini küfre nispet ettiği ortamlarda bulunan insanlar, aksini izhar edinceye kadar çoğunluğun hükmünü alır. Ancak şirk ortamlarında bulunan insanlar veya küfrün davetçiliğinin yapıldığı meclislerde bulunan insanların sadece İslam şiarlarını izhar etmeleri yeterli olmaz. Bununla beraber yaptıkları cürümden tevbe etmelidirler. Çünkü bu alametler aksi bulunduğu zaman fayda vermez. Son olarak kendime ve kardeşlerime nasihatim; İnsanlara İslam dininin hakikatlerini anlatırken hikmetli ve nazik olun. Böylece mücrimlerin yolu Salihlerin yolundan ayrılsın. Böylece yaşayanlar delil üzere ölenler de delil üzere ölsünler. Bir insan İslam dinine olan düşmanlığını açık bir şekilde izhar etmiyorsa, küfrü itikad edinmesi ona davette hikmetli ve nazik davranmaktan bizi engellememelidir. Allah (azze ve celle) müminlere şunu hatırlatıyor; “Önceden siz de böyle iken Allah size lütfetti; o halde iyi anlayıp dinleyin. Şüphesiz Allah bütün yaptıklarınızdan haberdardır.” (Nisa, 94) Rasûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmaktadır; “Allah’ın senin elinle bir kişiyi hidayet etmesi senin için kırmızı develerden daha hayırlıdır.” Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e salât ve selam olsun. Davamızın sonu âlemlerin Rabbi olan Allah'a hamd etmektir. Tercüme: Ebu Mervan El-Halili Ebu Abdullah et-Tunusi

بسم الله الرحمن الرحيم Hamd âlemlerin yaratıcısı, hâkimi ve düzene koyucusu olan Allah’a, salât ve selam Efendimiz, önderimiz ve âlemlere rahmet olarak gönderilmiş Rasûlullah’a, ehli beytine, ashab-ı kiramına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. Allah-u Teâlâ’yı anmak, dinlemek ve O’nu anlatmak kalplerin şifası ve hastalıkların devasıdır. O’ndan uzaklaşan kalpler hastalanır ve ölür. O’nun zikriyle yaşayan kalpler ise sağlık bulur. Allah-u Teâlâ’nın güzel olan isimlerinden bir ismi, El-Azîm’dir. Azîm; yüce, büyük, ulu, değerli, kuvvetli, üstün ve ileri gelen anlamlarına gelir. Istılahtaki anlamı ise, Allah-u Teâlâ’nın birçok sıfatına işaret eden ve birçok anlam barındıran manalar ihtiva eder. Yüceliğinde, ululuğunda, büyüklüğünde, kudretinde, kuvvetinde, merhametinde, işitmesinde, görmesinde, cömertliğinde, affedişinde, yaratışında, kaza ve kaderinde vs. güzel sıfatlarında yücelik sahibidir. Allah-u Teâlâ’nın azametini gören melekler gece gündüz Allah (azze ve celle)’ye ibadet eder, O’nu tesbih eder ve O’na isyan etmeden itaat ederler. Ebu Zerr el-Gıfari (radiyallahu anhu)’nun rivayet ettiği hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmaktadır: “Ben sizin görmediğinizi görürüm. İşitmediğinizi işitirim. Gökyüzü (ağırlıktan dolayı) ıhladı. Ve ıhlamasında haklıdır. Canımı elinde tutan Allah’a yemin olsun ki orada dört parmak aralığı yer olmasın ki illa orada bir melek alnını secdeye koymuştur. Vallahi bildiğimi bilmiş olsaydınız az güler çok ağlar ve kadınlarla yataklar üzerinde eğlenmez, çöllere çıkar Allah’a yalvarırdınız.” (İmam Ahmed, Tirmizi, İbn-i Mace) Meleklerin bu davranışına mukabil insanların çoğu Allah-u Teâlâ’nın azametini anlamamaktadır. Allah (azze ve celle) şöyle buyuruyor: وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُون “Onlar Allah'ı hakkıyla tanıyıp bilemediler. Kıyamet günü bütün yeryüzü O'nun tasarrufundadır. Gökler O'nun elinde dürülmüş olacaktır. O, müşriklerin ortak koşmalarından yüce ve münezzehtir.” (Zümer Sûresi 67) Bu ayet yüce Rabbimizin ne kadar büyük, ulu ve üstün olduğunu gösteriyor. Dünyanın büyüklüğünü her insan müşahede etmektedir. Bu büyüklüğe mukabil, güneş dünyamızdan bir milyon üç yüz bin kat daha büyüktür. Güneşten milyarlarca kat büyük yıldızların var olduğunu bilim adamları haber vermektedirler ve uzayın sonu insanoğlu tarafından keşfedilememiştir. Patlamış veya devasa ateş kıvılcımları çıkarmış bazı yıldızların ışınlarının milyonlarca sene sonra dünyaya ulaştığı haberi verilmektedir. Düşünün ki bu denli muazzam kâinat kıyamet gününde Allah-u Teâlâ’nın elinde bir hardal tanesi gibi olacaktır. Hadislerde geçtiği üzere her bir gök ile diğer gök arasında beş yüz senelik mesafe vardır. Gökyüzü (kâinat), kürsünün yanında koca bir çöldeki yüzük gibidir. O muazzam kürsü yine arşın yanında koca çöldeki bir yüzük misalidir. O muazzam arşın üstünde Rabbimiz (subhanehu ve teâlâ) vardır. Müslüman kişinin Allah-u Teâlâ’nın sonsuz büyüklüğü, azameti ve yüceliği karşısında aciz bir şekilde teslim olmaktan başka bir yolu yoktur. İnsanın yaratılışında büyük bir azamet vardır. İnsanoğlunun her bir organın yapısında, işleyişinde ve korunmasında başları döndürecek muazzam bir yaratılış, muazzam bir sanat ve muazzam bir güzellik vardır. Beyin, duyu organları, görme, konuşma, koklama, tat alma, mide, bağırsak, kalp, ciğer, böbrek, sinir sistemi, kaslar vs. vücudun her bir zerresinde Allah-u Teâlâ’nın ilminin, kudretinin, merhametinin, faziletinin ve hikmetinin azametini görüyoruz. İnsanoğluna kıyasla denizler, nehirler, bitkiler, ağaçlar, çiçekler, hayvanlar vs. mahlûkatında muazzam bir sanat ve üstün bir güç görmekteyiz. Bu da Allah-u Teâlâ’nın azametini gösterir. Kur’an-ı Kerim’in en önemli ayeti olan Ayetü’l-Kürsi, Allah-u Teâlâ’yı anlattığı için büyük öneme haiz olmuştur. İşte o büyük ayetin sonu El-Azîm ile bitmektedir. “Allah, O'ndan başka ilah yoktur; O, Hayy’dır, Kayyûm’dur. Kendisine ne uyku gelir ne de uyuklama. Göklerde ve yerdekilerin hepsi O'nundur. İzni olmadan O'nun katında kim şefaat edebilir? O, kullarının yaptıklarını ve yapacaklarını bilir. (O'na hiçbir şey gizli kalmaz.) O'nun bildirdiklerinin dışında insanlar O'nun ilminden hiçbir şeyi tam olarak bilemezler. O'nun kürsüsü gökleri ve yeri içine alır, onları koruyup gözetmek Kendisine zor gelmez. O yücedir, büyüktür.” (Bakara Sûresi 255) İnsanoğlunun en zayıf hâli, yatağına uzandığı ve uyuduğu hâlidir. Korunmaya ihtiyacı vardır. Müslüman yatağına uzandığı vakit ne uyuyan ne de uyuklayan o yüce Allah’a sığınır. O, diridir. Her şeyi elinde tutandır. Yerlerin ve göklerin korunması O’na ağır gelmez. O Allah, yüce ve Azîm yani zatında ve sıfatlarında büyüktür. Namazda rükûya varıp Allah-u Teâlâ’nın azameti karşısında eğildiğimiz zaman “Subhane Rabbiyel-Azîm” “O büyük ve ulu olan Rabbim bütün kusur ve ayıplardan münezzehtir” demekteyiz. Müslüman Allah-u Teâlâ’nın azametini, yüceliğini, kuvvetini ve hikmetini her zaman rükûda misali hissetmeli, tefekkür etmeli ve Allah-u Teâlâ’nın bu sıfatlarına yakışır şekilde yaşamalıdır. Davetçi Müslüman, davetinin önündeki zorlukları, çileleri ve tağutların otorite ve kuvvetlerini gördükçe El-Azîm olan yüce Allah’a yönelmeli ve O’ndan yardım istemelidir. Mücahid Müslüman cihad ederken, küfrün büyük kuvvetlerini, uçaklarını, tanklarını, roketlerini ve envaî çeşit silahlarını gördükçe El-Azîm olan yüce Allah’a yönelmeli, O’na sığınıp O’ndan yardım dilemelidir. Allah-u Teâlâ’nın azameti, büyüklüğü ve yüceliği karşısında küfrün büyük kuvvetlerinin hiçbir şey olmadığı günümüz vakıasında mücahidin yakinen bildiği ve iman ettiği bir şeydir. Eğer bu böyle olmasaydı başta kendilerini süper(!) güç diye tanımlayan ABD ve Rusya olmak üzere tüm kâfirlerin Suriye üzerine yağdırdıkları bombalar karşısında sarsılmadan dimdik duran bir avuç mücahidin durumu neyle izah edilebilirdi? Esaret altında olan Müslüman El-Azîm olan Allah’a yönelmeli ve O’ndan kurtuluş istemelidir. Rızık darlığına düşmüş olan Müslüman El-Azîm olan yüce Allah’a dua etmeli ve O’ndan istemelidir. Allah-u Teâlâ’nın azametini idrak eden kişi sadece O’na tevekkül eder. Çünkü en güçlü, en merhametli ve kullarına en çok şefkatli davranan O’dur. Allah-u Teâlâ’nın azametini düşünen Müslüman, günahlardan uzak durur ve isyan etmekten korkar. İnsanoğlu bu aciz, zayıf, muhtaç hâliyle en kuvvetli, en büyük, gazabı şiddetli, kimsenin hesap soramayacağı, dilediğini yapan o Azîm olan Allah’a isyan etmekten korkar, çekinir. Peygamberimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Allah-u Teâlâ’yı en çok tanıyan kişi olması hasebiyle Allah-u Teâlâ’yı en çok seven ve Allah-u Teâlâ’dan en çok korkan kimse idi. Azamet yani büyüklük ve yücelik ancak yüce Allah’a yakışır. Ve azametin gerçek sahibi O’dur. Aciz ve miskin olan kul kibirlenecek, büyüklenecek ve adeta Allah-u Teâlâ’ya Firavun ve tağutların yaptıkları gibi rekabete girecek olsa Allah-u Teâlâ ona azap eder, onun belini kırar. Bir kudsi hadiste Allah-u Teâlâ şöyle buyurur: “Kibir (Büyüklük) kıyafetimdir. Azamet (Ululuk) peştemalimdir. İkisinden biriyle Benimle çekişene azap ederim.” (Müslim) Kibirlenen Firavun’u, Allah-u Teâlâ’ suda boğduğu gibi büyüklenen Nemrut’u bir sinekle helak etmiştir. Bilelim ki kibir, Allah-u Teâlâ’nın gazap ettiği en kötü sıfatlardandır. Allah-u Teâlâ’yı El-Azîm olarak bilen bir Müslüman, Azîm olan Allah’ı bırakıp kabirdeki ölülerden veya dirilerden medet isteyemez. Allah’tan başkasını, Allah’ı tazim ettiğimiz gibi tazim etmemeli, Allah-u Teâlâ’yı kalplerimizle, dilimizle ve amellerimizle yüceltmeli, O’ndan korkmalı, O’na dayanmalı, kalbimizi O’nun sevgisi ve tazimiyle doldurmalıyız. O’na boyun eğmeli ve hayatımızı ubudiyet ile geçirmeliyiz. Allah-u Teâlâ’nın tazim ettiği Rasûlü’nü, Kitabını, evini (Kâbe), şeriatını ve değerli kıldığı şeyleri de tazim etmeliyiz. Rabbim cümlemizi hakkıyla Kendisini tazim edip ubudiyetinde boyun eğen kullarından eylesin. Âmin. Davamızın sonu yüce Allah’a hamd etmektir. Musa Ebu Cafer

بسم الله الرحمن الرحيم Birinci Husus: İmamın (halifenin) tensibi icma-i ulema ile Müslümanlara farzdır. Bir topluluğun idaresi iktidar sahibi bir kişide toplanmazsa, topluluğun fertleri arasında anlaşmazlıklar ve bölünmeler kaçınılmazdır. Muhtelif ferdi maslahatları ve toplumun maslahatlarını kendi aralarında ve Allah (azze ve celle)’nin emriyle uyum içinde korumak için nihai söz sahibi bir idare zaruridir. Bu zaruretten ötürü sahabe (radıyallahu anhum) Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in vefatından sonra ümmeti başsız bırakmamak için hemen toplumun imamını belirlemekte acele etmişlerdir. Sahabe (radıyallahu anhum) her ne kadar şahıs hakkında ihtilaf etmişlerse de bir imamın acilen tayin edilmesi gerektiğinde ihtilaf etmemişlerdir ve nihayet İmam Ebu Bekir es-Sıddîk (radıyallahu anhu)’nun imamlığında ittifak etmişlerdir. Bu daha sonra da Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in ayak izlerinden çıkmayan beş Râşid Halifenin sünneti olmuştur. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in vefatından sonra üç asır (30 sene) hüküm süren Nebevî hilafette en önemli husus, Nebevî siyasetin korunması ve imamlığın belirlenmesi olmuştur. Bu, onların miras aldıkları Nebevî siyasetin lüzumuydu. Zira İmam Ahmed (rahimehullah)’ın tahriç ettiği hadiste Abdullah bin Amr (radıyallahu anhu) Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in şöyle buyurduğunu söyler: لَا يَحِلُّ لِثَلَاثَةِ نَفَرٍ يَكُونُونَ بِأَرْضِ فَلَاةٍ إِلَّا أَمَّرُوا عَلَيْهِمْ أَحَدَهُمْ “Yeryüzünün herhangi bir yerinde bulunan üç kişiye, başlarına bir emir tayin etmeden bulunmaları helal değildir.” Ve İmam Muslim (rahimehullah)’ın ibni Ömer (radıyallahu anhuma)’dan tahriç ettiği hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyuruyor: مَنْ مَاتَ وَلَيْسَ فِى عُنُقِهِ بَيْعَةٌ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً “Biatsiz ölen cahiliye ölümlerden bir ölüm üzere ölmüştür.” Bunun için İslam uleması imamın tensip edilmesini icma ile farzı kifayettir demişlerdir. Ebu’l-Hasan el-Mâverdi (rahimehullah) şöyle der: “İmamı akdetmek icma ile vaciptir.” [1] Muhammed eş-Şirbini el-Hatib (rahimehullah) şöyle der: “İmametin (İmamu’l-Azam’ın) akdedilmesi farzı kifayettir. Nitekim ümmet için dini ikame eden, sünneti muzaffer kılan, mazlumun hakkını zalimden alan, herkes için tüm hakları hikmet ile koruyan bir imamın varlığı zorunludur.” [2] Ebu Abdullah İbnu’l-Ezrak el-Ğırnati (rahimehullah) şöyle der: “Bu şer’î vacibin, yani imamı tensip etmenin hakikati, dini ve din ile dünya siyasetini korumada imamın Şari’yi temsil etmesine döner. Bu niyabeti itibariyle hilafet ve imamlık olarak isimlendirilmiştir. Zira mahlûkatın varlığında maksut yalnız dünya değil dindir.” [3] Ve İmam İbni Teymiyye (rahimehullah) şöyle der: “İslam’daki tüm vilayetlerin (yönetim unsurlarının) gayesi, dinin tamamıyla Allah’ın olması ve Kelimetullah’ın en yüce olmasıdır. Zira Allah (subhanehu ve teâlâ) yaratılışı sadece bunun için yaratmıştır ve kitapları ve Rasûlleri bununla göndermiştir ve Rasûl ve mü’minler bunun için cihad etmişlerdir.” [4] İkinci Husus: İmamın (halifenin) tensip edilmesi acilen vaciptir. Tehir edilmesi caiz değildir. Bunun delili sahabe (radıyallahu anhum) ecmain’in Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in tedfin işlerini tehir edip acilen imam tayin etme ve ona biat etme işlerine girişmiş olmalarıdır. Hafız en-Nevevi (rahimehullah) şöyle diyor: “Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in defin işlerini Pazartesi gününden Salı günün son vakitlerine kadar tehir etmelerin sebebi biat işleriyle meşgul olduklarından dolayıdır. Ta ki teçhiz ve defin işlerinde çıkacak ihtilafları arz edebilecekleri ve emrine itaat edecekleri bir imamları olsun ve böylece tartışmaların ve ihtilafların önüne geçmiş olsunlar. En önemlisi buydu. Allahu Alem.”[5] Ve Ebu Hamid el-Gazali (rahimehullah) şöyle diyor: “Dikkat et! İlk asırda Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in vefatında sahabe nasıl da imamın tensip edilmesinde ve ona biat etmekte acele etmişlerdir. Ve bunun nasıl kesin, hemen ve acilen yerine gelmesi gereken bir farz olduğunu kabul etmişlerdir. Dikkat et! Bu konuda hiç gevşek davranmamışlardır ve geciktirmemişlerdir. Öyle ki bunun için Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in tedfin işlerini dahi terk etmişlerdir. Çünkü onlar şunu iyi biliyorlardı: Bir anlık bile olsa belki imamsız kaldıkları zaman öyle bir felaketle karşılaşacaklar ki veya öyle büyük bir hâdisenin içine girecekler ki görüşler ayrılacak ve itaat ve tabi olunanlara karşı çıkılacak. Bundan ötürü nizam çökecek, birlik bozulacak ve ahkâm yıkılacak. Bunun için hemen bu işe koyuldular ve bunun haricinde hiç bir işin üstünde durmadılar.”[6] Üçüncü Husus: Hilafet emrinin illeti cemaattir. İllet Şari’nin teklifi hükmü irtibatlandırdığı alamettir. Usulcülerin ıstılahında illet Şari’nin hükmü bağladığı munzabıt zahir vasıftır denilir. Fıkıhta şeri hüküm illetle devran eder. İlletin yokluğu hükmün de yokluğunu iktiza eder. Lakin illetin varlığı kendi zatıyla hükmün varlığını veya yokluğunu iktiza etmez. Yani illetin varlığı zatıyla daima hükmün de varlığını gerektirmez. Bilakis şartların oluşması ve manilerin kalkmasıyla varlığı iktiza eder. Lakin illetin yokluğu doğrudan hükmün de yokluğunu gerektirir. Mesela vaktin girmesi namazın farz olmasına sebeptir (illettir). Vakit girmediği müddetçe namaz farz olmaz. Lakin vaktin girmesi kendi zatıyla zorunlu olarak her mükellefe vaktin namazını farz kılmaz. Çünkü bazı maniler vaktin namazını mükellefe farz olmaktan engelleyebilir. Mesela hayız gibi. Veya bazı şartların oluşmamış olması bazı fertlere namazı farz yapmaz. Mesela buluğa girmemiş olmak gibi. Konumuz olan imamlığa (hilafete) gelince teklifi hükmü farzı kifayedir ve Şari tarafından irtibatlandırılan alamet, yani illeti cemaatin varlığıdır. İmam Ahmed (rahimehullah)’ın tahriç ettiği hadiste Abdullah bin Amr (radıyallahu anhu) Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in şöyle buyurduğunu söylüyor: لَا يَحِلُّ لِثَلَاثَةِ نَفَرٍ يَكُونُونَ بِأَرْضِ فَلَاةٍ إِلَّا أَمَّرُوا عَلَيْهِمْ أَحَدَهُمْ “Yeryüzünün herhangi bir yerinde bulunan üç kişiye, başlarına bir emir tayin etmeden bulunmaları helal değildir.” Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) emîr tayin etme emrini üç ve fazla kişinin beraberliğine, yani cemaatin varlığına bağlamıştır. Eş-Şevkani (rahimehullah) şöyle der: “Herhangi bir yerde veya seferde olan üç kişiye (emîrliğin) emredilmiş olması, köy ve şehir halkı gibi sayıları çok daha fazla olanlar ve aralarında zulümlerin def edilmesine ve husumetlerin giderilmesine çok daha fazla ihtiyaç olanlar için emredilmiş olmasını daha evlasıyla gerektirir. Bunun için burada Müslümanlara imamlar, valiler ve idareciler tensip etmek vaciptir diyenler için delil vardır.”[7] Binaen aleyh, İslam cemaatine imamlığı (halifeyi) tensip etmek elbette acilen vaciptir. Zira illeti (cemaat) mevcuttur. Lakin mücerret illetin varlığı zatıyla kayıtsız ve şartsız şeri hükmün de varlığını gerektirmez. Bilakis şartların oluşmuş olmaları ve manilerin kalkmış olmaları muhakkak muteberdir. Eğer şartlar oluşmamışsa veya maniler varsa o zaman İslam cemaati acilen şartları oluşturmakla veya manileri gidermekle mükelleftir. Dördüncü Husus: İslam devletinin (hilafetin) esasi vasfı temkin ve şevkettir. Devletin hakikati devlet sahibinin (halifenin) siyasete temkinidir, yani güç ve şevkete sahip olmasıdır. Bu temkini ya Müslüman halktan ve halkın önderlerinden aldığı destekle elde eder. Bu asıl olandır. Veya zorla elde eder. Bu ârızi ve ancak zaruret halinde muteberdir. Her haliyle şeriatın icrası için, topluluğun bütünlüğünü ve maslahatlarını korumak için ve düşmanları defetmek için temkin sahibi olma zorundadır. Bunun için imamlığın (hilafetin) tanımında aranan en esasi sıfat temkindir. Şu ayetler buna delildir: الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ “Onlar ki, eğer kendilerine yeryüzünde temkin verirsek (iktidar mevkiine getirirsek) namazı kılarlar, zekâtı verirler, iyiliği emrederler ve kötülüğü yasaklarlar.” [8] Bu ayet-i kerimede, yeryüzünde dinin aslına ve teferruatına ilişkin tüm hükümlerin infazı için güç ve otoritenin, yani temkinin şart olduğuna açık işaret vardır. Bunun için âlimlerden bazıları, “onlar” râşid halifelerden Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali’dir demişlerdir. Çünkü الذين “onlar” bir önceki ayete “Onlar “Rabbimiz Allah'tır” demelerinden başka bir sebep olmaksızın haksız yere yurtlarından çıkarıldılar”, yani muhacirlere dönüyor, demişlerdir. Muhacirlerin arasından da halife olmuş olan sadece dört tane vardır; bunlar da Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali (radıyallahu anhum)’durlar. وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ “Sizden iman edip salih ameller işleyenlere Allah şöyle va’d buyurdu: Kasem olsun ki onlardan evvelkileri istihlaf ettiği (hâkim kıldığı) gibi onları da yeryüzünde muhakkak istihlaf edecek (hâkim kılacak) ve elbette onlara kendileri için razı olduğu dinleri için temkin (icra kudreti) verecek ve elbette onları korkularının ardından güvene erdirecektir. Hakkımda hiç bir şeyi şerik koşmayarak hep Bana ibadet edecekler (etsinler). Kim de bundan sonra küfranda bulunursa artık onlar hep fasıklardır.” [9] Allah (subhanehu ve teâlâ) bu ayet-i kerimede yeryüzünde istihlafı (egemen olmayı) tanımlarken İslam Dini’ni icra edebilmek için temkin ile tanımlamıştır. Kendilerinde ve çevrelerinde tevhidi ikame ederek, şirki izale ederek ve İslam şiarlarını zahir kılarak güvene kavuşacaklarını va’d buyurmuştur. Lakin bunun için arza galip ve egemen olmak (istihlaf) elzemdir. Binaen aleyh devletin tanımında en esasi unsur, güç ve egemenliktir. Beşinci Husus: Hilafet zatında maksat değildir, maksada vesiledir. Şeri hükümler kendi zatında matlup olan maksatlar ve kendisinden gayrisi için matlup olan vesileler olarak taksim edilir. İmamlık (hilafet) icma-i ulema ile vacip olmasına rağmen ikâme edilmesi nasslarda emir sığasıyla tasrih edilmemiştir. Yani imam olun veya imamlığı oluşturun, hilafeti ikâme edin gibi açık bir emir Kur’an ve Sünnet’te geçmiyor. Ulema hilafetin vacipliğini yukarıda zikri geçen Abdullah bin Amr hadisinden ve emîre itaati emreden ayet ve hadislerden ve Nebevî siyasetten istinbât etmişlerdir. Hilafetin zatında açık emredilmemiş olması zatında maksud olmadığındandır. Bilakis maksuda vesile olmasındandır. Şüphesiz imamlığın (hilafetin) önemi çok büyüktür. Bundan ötürü onu en önemli vesile olarak kabul etmemiz muhakkak mümkündür. Lakin bu durum onu yine de zatında gaye olmayan bilakis kendisi haricinde maksatların tahakkuk etmesine hizmet eden bir vesile olmaktan çıkarmaz. Bazı bidat fırkaların hilafına Ehli Sünnet’e göre devlet idaresi imanî bir mesele değildir. Bilakis şeri maslahatlardandır ve ehemmiyeti vesile olduğu maksatlara tabidir. İslam Devleti’nin veya hilafetin konumu “bir vacibin itmamı için zorunlu olan da vaciptir” kaidesine tabidir. İzzuddin bin Abdusselam (rahimehullah) şöyle der: “Şüphesiz ki kadıların ve valilerin tensip edilmesi umumi ve hususi maslahatların celbi için vesiledir.”[10] [1] El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, sayfa 29. (Dar-u’kutubi’l-arabi, ikinci baskı h.1415) [2] Muğni’l-Muhtaç, cüz 4, sayfa 229. (Daru’l-Fikr baskısı) [3] Bedeiu’silk fi tabaii’l-mulk, cüz 1, sayfa 71. (Vizaratu’l-İlam, İrak, birinci baskı) [4] Mecmuatu’l-fetava, cüz 28, sayfa 38. (Daru’l-Vefa, birinci baskı h.1418) [5] Şerhu’n-Nevevi ala Muslim 7/36. Daru İbnu’l-Heysem baskısı m.2003 [6] Fedâihu’l-Bâtiniyye 171. Muessesetu Dari’l-Kutubi’s-Sekafiyye baskısı [7] Neylu’l-Evtâr 8/294. Daru’l-Marife, birinci baskı h.1423 [8] El-Hac 41 [9] En-Nur 55 [10] Kavâidu’l-Ahkâm fi Mesâlihi’l-Enam 1/50. Daru’l-Mearif baskısı Tarık Ebu Abdullah

بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على رسولنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين Bu dünyada insanın misali, tehlikesi çok olan; yırtıcı hayvanı, akrebi, yılanı çok olan bir yerden geçmek isteyen biri gibidir. Oraya hırsızlar ve yol kesiciler iner. Girişinde ise güvenilir bir nasihatçi durmuştur. Bu kimse oranın giriş ve çıkış yerlerini bilen, tehlikeli yerlerinden haberdar olan ve bunlardan kurtuluş ve selamet yolunu çok iyi bilen biridir. Oraya girmek isteyen birini gördüğünde ona yolu gösterir, onu irşad eder ve sakındırır, uyarır. Eğer öğüt verene icabet ederse geceleyin yürür ve kurtulur. Ama yol onu kapıp sağa sola sevk ederse patikalarında, vadilerinde helak olur. Bu kimse ancak kendini kınasın! İşte kul da bu dünyada böyledir. Onun için ancak Allah Teâlâ’nın hidayetine bağlı kalmak, emirlerine boyun eğmek ve nehyettiklerinden kaçınmak ile kurtuluş vardır. Bu yüzden kulun Allah Teâlâ’nın hidayetine olan ihtiyacı yemeğe ve içeceğe olan ihtiyacından daha büyüktür. Çünkü bunlar gün ve gece içerisinde ona bir-iki kere yeterli gelir. Ama Allah Teâlâ’nın hidayeti ve tevfîkinden bir göz açıp kapayıncaya kadar (bir an bile) müstağni değildir (buna ihtiyacı vardır.) Bu sebeple: “Göz açıp kapayıncaya kadar (bile) beni nefsimle baş başa bırakma” duası Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in duasındandı. Tercüme: Ömer Faruk Ebu'l-Velîd El-Ğazzî El-Ensârî