Abdestte Boynu Mesh Etmek

SORU Selamun aleykum hocam, Nafile oruçlarda açıktan mı niyet etmeliyiz kalpten niyet ederek de oluyor mu? Unutarak yersek devam mı etmeliyiz yoksa bozmalı mıyız? Allah (azze ve celle) ilminizi artırsın. CezakeAllahu hayren. CEVAP Aleykum selam ve rahmetullahi ve berekatuhû. Hamd âlemlerin rabbi olan Allah’a, salât ve selam efendimiz Rasûlullah’a, ehli beytine, ashabına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. İbadetlerde niyetin telaffuz edilmesi Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in sünnetinden değildir. Bilakis bid’attır. Çünkü Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’in niyeti açıktan telaffuz ettiği rivayet edilmemiştir. Ondan sonra sahabe (radıyallahu anhum)’dan ve imamlardan da niyetin telaffuz edilmesi yönünde bir şey nakledilmemiştir. Ama özellikle Şafii uleması niyetin açıktan söylenilmesini gerekli görmüşlerdir. Hanefi ve bazı Hanbeli âlimleri de niyetin gizliden telaffuz edilmesini müstehap görmüşledir. Ancak bu görüşlerine ne Sünnet’ten bir delil vardır ve ne de seleften bir öncüleri vardır. Şafii âlimlerinden biri olan Ebu Zekeriyye ibni Nehhas (rahimehullah) “Tenbihu’l-Ğafilin an Amali’l-Cahilin” adlı kitabında şöyle der: “Niyetin telaffuz edilmesi vacip değildir. Bilakis dört imamda ve diğer imamlarda sünnet dahi değildir. Bilakis âlimlerden birçoğu bunun bidat olduğunu söylemişlerdir, çünkü bu hususta ne Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesllem)’den ve ne sahabeden ve ne de tabiinden bir şey varit değildir… Niyetin telaffuz edilmesi bid’attır, mekruhtur, seleften tabi olunan hiç kimseden nakledilmemiştir.” Ve İmam ibni Teymiyye (rahimehullah)’a “Namaz ve diğer ibadetlere başlarken “niyet ettim oruç tutmaya, niyet ettim namaz kılmaya” diyerek dil ile niyet etmek lazım gelir mi? Bu vacip midir değil midir?” Sorusu sorulduğunda şöyle cevap verir: “Hamd Allah’a mahsustur. Abdest, gusül, teyemmüm, namaz, oruç, hac, zekât, kefaret ve diğer ibadetlerde niyetin dil ile söylenilmesi imamların ittifaklarıyla lazım gelmez. Bilakis, ittifaklarıyla niyetin mahalli kalptir, dil değil. Şayet hata ile diliyle kalben niyet etmediğini söylese itibar edilecek olan kalben niyet ettiğidir, telaffuz ettiği değil. Kimse bunun hilafına bir şey dememiştir. Sadece eş-Şafii (rahimehullah)’ın müteahhir ashabından bazıları ona nispet ettikler yanlış bir görüş ortaya atmışlardır. Bu hatanın sebebi de eş-Şafii’nin şu sözüdür: “Namazın başında muhakkak bir konuşma lazım gelir.” Eş-Şafii’nin bu sözünde kast ettiği namazın başındaki vacip olan tekbirdir. Ama bu söze yanlış mana veren eş-Şafii’nin dil ile niyet etmeyi kast ettiğini zannetmiştir ve böylece eş-Şafii’nin bütün ashabı da bu yanlışı yapmışlardır. Lakin şunu ulema tartışmıştır: Gizliden niyeti telaffuz etmek müstehap mıdır değil midir? Bu hususta fakihlerin iki görüşü vardır. Ebu Hanife, eş-Şafii ve Ahmed’in ashabından bir taife şöyle dedi: “Niyeti pekiştirdiği için telaffuz edilmesi müstehaptır.” Ve Malik ve Ahmed’in ashabından bir taife ve başkaları da şöyle dediler: “Telaffuz edilmesi müstehap değildir. Çünkü bu bid’attır. Bu ne Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’den nakledilmiştir ve ne de sahabeden. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmetinden hiç kimseye niyeti telaffuz etmeyi emretmemiştir ve hiçbir müslümana öğretmemiştir de. Eğer bu meşru ve bilinen bir şey olsaydı ümmet gece ve gündüz niyetleriyle imtihan edilirken Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabı bunu ihmal etmezlerdi.” Bu görüş iki görüşten sahih olandır. Bilakis niyetin dil ile telaffuz edilmesi akılda ve dinde noksanlıktır. Dinde noksanlıktır çünkü bid’attır. Ve akılda noksanlıktır çünkü “şu vakitte üzerime farz olan dört rekât farz namazını cemaat ile Allah için eda etmeye niyet ettim” diyen kişi yemeği yemek isterken “karnımın doyması için elimi şu kaba koymaya ve ondan bir lokma almaya ve onu ağzıma koymaya ve çiğnemeye ve yutmaya niyet ettim” diyen kişinin durumunda olur ki bu ahmaklık ve cahilliktir. Çünkü niyet bilginin neticesidir. Kul ne yaptığını bildiğinde muhakkak o yaptığını niyet etmiş olması gerekir. Akılda bilginin var olmasına rağmen bir şeyin niyetsiz yapılması tasavvur edilemediği gibi niyetin de bilgisiz oluşması mümkün değildir.” İkinci soruna gelince unutarak yemen veya içmen orucunu bozmaz. Böyle bir durumda orucuna devam etmelisin. İmam Buhari ve İmam Muslim (rahimehumallah)’ın Ebu Hureyre (radıyallahu anhu)’dan tahriç ettikleri hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyuruyor: إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ وَشَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللَّهُ وَسَقَاهُ “Oruçlu kimse unutarak yediği ve içtiği zaman, orucunu tamamlasın! Zira ona ancak Allah yedirmiş ve içirmiştir.” Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e salât ve selam olsun. Davamızın sonu âlemlerin Rabbi olan Allah'a hamd etmektir. Tarık Ebu Abdullah

SORU Kadın kocasıyla tek başına cemaat yaparsa kadın kocasının yanında durması caiz midir? CEVAP Hamd âlemlerin rabbi olan Allah’a, salât ve selam efendimiz Rasûlullah’a, ehli beytine, ashabına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem)’den mesnun olan kadınların cemaat namazında erkeklerin safının arkasında saf tutmalarıdır. Bu kadın mahremi olduğu zaman ve onunla yalnız kıldığı zaman da böyledir. Ulema arasında bu hususta ihtilaf yoktur. İmam Buhari ve İmam Muslim (rahimehumallah)’ın tahriç ettikleri hadiste Enes (radıyallahu anhu) şöyle der: عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ صَلَّى النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي بَيْتِ أُمِّ سُلَيْمٍ فَقُمْتُ وَيَتِيمٌ خَلْفَهُ وَأُمُّ سُلَيْمٍ خَلْفَنَا “Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem) ile Ummu Suleym’in evinde namaz kıldık. Ben ve bir yetim onun arkasında namaza durduk. Ve Ummu Suleym bizim arkamızda namaza durdu.” Ummu Suleym (radıyallahu anha) Enes bin Malik (radıyallahu anhu)’nun annesidir. Dolayısıyla kadın mahremi olan erkekle birlikte yalnız namaz kıldığında da mahremi olan erkeğin arkasında namaza durur. Ancak zorunlu durumlarda erkekle aynı safta veya onun önünde namaza durması mümkün olur. Allah-u Âlem. Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e salât ve selam olsun. Davamızın sonu âlemlerin Rabbi olan Allah'a hamd etmektir. Tarık Ebu Abdullah

SORU “Ey iman edenler, cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah'ı zikretmeye koşun ve alış-verişi bırakın. Eğer bilirseniz, bu sizin için daha hayırlıdır.” (Cum’a, 9) Sorum şu olacak, başlangıçta ey iman edenler deniyor buna göre cuma namazı bayanlara farzmı değil mi? Şimdiden Allah razı olsun. Selamun aleykum ve rahmetullah ve berekatuhu. CEVAP Aleykum selam ve rahmetullahi ve berekatuhû. Hamd âlemlerin rabbi olan Allah’a, salât ve selam efendimiz Rasûlullah’a, ehli beytine, ashabına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. Muhterem kardeşim, evet Ey iman edenler! Demekle kadınlarda işin içine girer. Ancak Cuma namazının sadece erkeklere farz olduğunu sünnetten öğreniyoruz. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmaktadır: “Cuma namazı, her bir Müslümana cemaatle eda etmesi vacip olan bir haktır. Ancak dört kişi müstesnadır: Köle, kadın, çocuk ve hasta.” (Ebu Davud) İmam İbnil Münzir, Cuma namazının sadece erkeklere farz olduğuna dair ilim ehli arasında icma (görüş birliği) vardır demektedir. Yine şu konuda icma olduğunu söyler: Eğer bir kadın cumanın kılındığı camiye gider ve imamla beraber Cuma namazını eda ederse kıldığı namazı sahihtir ve öğle namazının yerine geçer. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) döneminde sahabe kadınlardan bazıları mescide gider Cuma namazını peygamberle (sallallahu aleyhi ve sellem) beraber eda ederlerdi. Bir erkeğin hanımını cumadan veya mescitten men etmesi caiz değildir. Kadın cumaya ve namazlara katılabilir ancak şeriata uygun davrandığı müddetçe. Ama evinde namazını kılması daha evladır. Bu konuda şöyle bir rivayet bulunmaktadır: “Peygambere (sallallahu aleyhi ve sellem) bir kadın geldi ve dedi ki: Ey Allah’ın Rasûlü, seninle beraber namazımı kılmam benim için daha sevimlidir. Dedi ki: “Benimle beraber namaz kılmanın sana daha sevimli olduğunu biliyorum. Ancak odanda kıldığın namazın evinde kıldığın namazından daha hayırlıdır. Evinde kıldığın namazın kavminin mescidinde kıldığın namazından daha hayırlıdır. Kavminin mescidinde kıldığın namazın mescidimde kıldığın namazından daha hayırlıdır.” Kadın emretti, evinin en ücra ve karanlık köşesinde ona bir mescit inşa ettiler. Ölene kadar orada namazını kıldı.” (Ahmed, İbni Huzeyme) Bu hadis şunu ifade ediyor, eğer Cuma namazı kadınlara farz olsaydı peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) ona beyan ederdi. Kadının evinde namazını kılması daha faziletlidir. Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e salât ve selam olsun. Davamızın sonu âlemlerin Rabbi olan Allah'a hamd etmektir. Musa Ebu Cafer

SORU Selamun aleykum hocam, vahdet-i vücud nedir? CEVAP Aleykum selam ve rahmetullahi ve berekatuhû. Hamd âlemlerin rabbi olan Allah’a, salât ve selam efendimiz Rasûlullah’a, ehli beytine, ashabına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. “Vahdeti Vücud” Tasavvuf düşüncesinde, yaratanla yaratılanın tek kaynaktan geldiğini ve bir olduğunu savunan bir görüştür. Felsefik bir görüştür. Allah ve tabiatın tek bir gerçek olduğunu söyler. Allah-u Teâlâ’yı (haşa) bu yaratılmış alemin bir sureti olarak görürler. Şu anda var olan bu maddi alem, kendi zatında varlığı yoktur, Allah’ın varlığını haber verir. Bu küfri görüş dünya genelinde tasavvuf kitaplarında ve tasavvufi şiirlerde rastlanmaktadır. Bu düşünce Yahudilikte ve Hristiyanlıktada mevcuttur. Bu düşünceden Muhyiddin İbni Arabi, İbni Farid, İbni Sab’in ve Tilmisani gibi tasavvufi şahsiyetler etkilenmiş ve bu görüşe sahip olmuşlardır. Günümüzde tarikat ve tasavvuf alemde epey yayılmış özellikle tasavvufçuların ileri gelenlerinde bu inanç görülmektedir. Bu düşünce aslen eski Yunanlarda var olan bir düşünceydi. Yine Hinduizm’de de mevcuttur. Bu düşüncenin özellikle mutasavvıf İbni Arabi, bayraktarlığını yapmıştır. Onun görüşüne göre yaratıcı ile yaratılan arasında fark yoktur!. Onun görüşlerine sayılmayacak derecede küfür inançları hakim olmuştur. Ona göre dinler arasında fark yoktur. Allah-u Teâlâ’ya tapan ile taşlara tapan arsında fark yoktur. Çünkü yaratan ile yaratılan birdir!. Özetle “Vahdeti Vucud” itikadı, dini yok eden bir inanç olup tabiat ile Allah’ı bir kılan batıl küfri bir inançtır. Tevhid üzere kurulmuş bu temiz dinimiz bu batıl inançtan ve sahiplerinden beridir. Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e salât ve selam olsun. Davamızın sonu âlemlerin Rabbi olan Allah'a hamd etmektir. Musa Ebu Cafer

SORU es-Salemu aleykum ve rahmetullahi ve beraketuh. Nikah için veli kaç yaşında olmalı? Bir bacımızın babası müslüman değil ve baba tarafından müslüman yok, yalnızca 12 yaşında erkek kardeşi var. 12 yaşındaki erkek veli olabilir mi? Allah razı olsun. CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullahi ve berakatuh. بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على رسولنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين Bazı ilim ehline göre şayet çocuk 10 yaşına ulaşmış ve şuur/bilinç ve anlayış/idrak sahibi biri ise nikahta veli olması caizdir. Ancak doğru olan, buluğ çağına ulaşmanın şart olduğudur. Bununla birlikte nikah velisinin ‘’reşid’’ olması da şarttır. Yani ırz noktasında gevşek davranmayan, nikahın doğacak sonuçlarını ve erkeklerin konumlarını/durumlarını, denk olup olmadıklarını bilen, erkekleri ayırt edebilen biri olmalı, aklı ve basireti zayıf biri olmamalıdır. Dolayısıyla eğer 12 yaşındaki erkek kardeşi buluğ çağına ermiş ve reşid olan biriyse o halde ablasına veli olabilir. Ancak şunu da özellikle vurgulamak gerekir ki, muayyen kişilerin kâfir olup olmadıklarına ancak güvenilir, muteber, fetva vermeye ehliyetli olan ilim ehli hükmedebilir, onların dışındaki avam müslümanların hükmetme hakkı yoktur. ‘’Bacımızın babası müslüman değil, baba tarafından müslüman yok’’ demişsiniz, doğru olabilir. Ancak nice kardeşlerin müslüman değil dedikleri kimselere bakıldığı zaman, haklarında tekfirin şartlarının oluşmayıp engellerinin ortadan kalkmadığı müslümanlar oldukları görülüyor. Velilikte malum belli bir sıranın gözetilmesi gerektiği için evvela erkek kardeşten önce veli olmayı hak eden kimselerin kâfir olup olmadıkları ve velilik şartlarını taşıyıp taşımadıkları ilim ehline sorulması gerekir. Ve’l-hamdu lillâhi Rabbi’l-âlemîn. Ömer Faruk

SORU Selamun aleykum hocam, ağır ameliyat geçiren 1. dereceden yakınım için şifa bulması ümidi ile uzaktan hangi ayetleri okumamı tavsiye edersiniz? "Muhakkak Kur'an maddi ve manevî şifadır!" Rabbim ecrinizi versin inşaAllah. CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. Hamd Allah’a mahsustur. Değerli kardeşim, Rabbim yakınına acil şifa versin ve halini düzeltsin. Sonra, Kuran’ın hepsi şifadır. Allah (celle ve âlâ) şöyle buyuruyor: قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ “De ki: O iman edenler için hidayet ve şifadır” (Fussilet, 44) وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ “Biz Kuran'dan muminler için bir şifa ve rahmet olanı indiriyoruz.” (El-İsra, 82) Belirli ayetlerin belirli hastalıklar için belirli bir adette okunmasını gösteren herhangi bir delil yoktur. Ancak sahih sünnette sabit olanlar müstesna. Mesela humma hastalığı için Muavvezeteyni okumak gibi veya zehirli hayvanın sokmasında Fatiha’nın okunması gibi. Ancak şunu da söylemek yanlış olmaz: Rukye ehli bazı hastalıklarda bazı ayetlerin başka ayetlerden daha etkili olduğunu tecrübe etmiş olabilirler. Bu manada rukyede bazı ayetleri diğerlerine tercih etmekte bir beis yoktur inşallah. Ama bunun sünnet olduğunu veya dinde böyle bir tedavi yolunun varlığını iddia etmek ancak sahih delilin eşliğinde caiz olur. Bu bağlamda Rukye ashabı şifa ayetleri olarak şu ayetleri sayarlar: يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ[1] ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ [2] وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ[3] وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ[4] وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِيًّا لَقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آيَاتُهُ أَأَعْجَمِيٌّ وَعَرَبِيٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ وَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ فِي آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَيْهِمْ عَمًى أُولَئِكَ يُنَادَوْنَ مِنْ مَكَانٍ بَعِيدٍ[5] Allah-u A’lem. [1] Yunus, 57 [2] En-Nahl, 69 [3]El-İsra, 82 [4]Eş-Şuara, 80 [5]Fussilet, 44 Tarık Ebu Abdullah

SORU Selamun aleykum hocam; Ali İmran 7’de bahsedilen Muhkem Ayetler ve Müteşabih Ayetler bir yerde liste şeklinde hazırlandımı yani âlimlerimizin böyle bir çalışması varmı? CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. Hamd Allah’a mahsustur. Muhterem kardeşim, elbette İslam uleması Kuran’ın muhkem ve müteşabihlerine son derece ehemmiyet vermişlerdir ve bu konuda telif de bulunmuşlardır. Ancak senin sual ettiğin surette listelememişlerdir. Listelemeleri de zaten mümkün değildir. Zira Allah (celle ve âlâ)’nın kelamı ancak Onun celaline layık olan bir icaz ve belağat ile mevsuftur. Ayeti kerimeler mücerret muhkem de olabilir ve mücerret müteşabih de olabilir. Veya bir ayet bazı yönleriyle muhkem ve bazı yönleriyle müteşabih olabilir. Ya lafız itibariyle veya mana itibariyle veya hem lafız ve hem mana itibariyle müteşabih olabilir. Mesela İbadet Tevhidi ile alakalı ayetler mücerret muhkem ayetlerdir ve bazı surelerin başında gelen harfler mücerret müteşabih ayetlerdir. Ama sıfat ayetleri sıfatın sübutu cihetinden muhkemdirler ama keyfiyeti cihetinden müteşabihtirler. Veya bazı ahkâm ayetleri hükmün sübutu açısından muhkemdirler lakin mahiyeti, delaleti ve tafsilatı cihetinden müteşabihtirler. Evet, bazı muayyen ayetlerin muhkem veya müteşabih oldukları yönde rivayetler vardır. Mesela İmam el-Hâkim (rahimehullah) ibni Abbas (radıyallahu anhuma)’nın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “El-Enam suresinin sonlarındaki şu üç ayet muhkemdir. “De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım…” ve sonrasındaki iki ayet.” (el-Enam 151-153) Ve İmam ibnu Ebi Hatim (rahimehumallah) ibni Abbas (radıyallahu anhuma)’nın “onun bazı ayetleri muhkemdir” ayeti için şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Buradan “De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım…” üç ayet muhkemdir ve buradan “Rabbin sadece Kendine ibadet etmenizi...” (el-İsra 23)sonrası üç ayete kadar muhkemdir.” Veya müteşabihlere misal olarak İmam ibnu Ebi Hatim (rahimehumallah) Mukatil bin Hayyan (rahimehullah)’ın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Bize ulaştığına göre şunlar müteşabihtir: “Elif.Lâm.Mîm.” “Elif.Lâm.Mîm.Sâd.” “Elif.Mîm.Lâm.Râ.” “Elif.Lâm.Râ.” Ama yukarıda dediğim gibi ayetleri mutlak surette muhkem ve müteşabih olarak ayırmak zor bir işitir. Bunun için ulema Kuran’da muhkemin ve müteşabihin tariflerini yapmıştır. İmam ibnu Ebi Hatim (rahimehumallah) ibni Abbas (radıyallahu anhuma)’nın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Nâsihler, helaller, haramlar, hadler, ferâiz (miras paylaşımı) ve iman edilip amel edilenler bunlar muhkem olanlardır. Mensûhlar, takdimler, tahirler, misaller, kasemler ve iman edilip amel edilmeyenler bunlar müteşabih olanlardır.” Ve İmam el-Firyâbi (rahimehullah) Mucahid (rahimehullah)’ın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Muhkemler helaller ve haramları konu edenlerdir. Bunun haricindekiler müteşabihtirler. Hakta birbirilerine benzerler ve birbirilerini tasdik ederler. Mesela Allah-u Teâlâ’nın şu kavli gibi “bunlarla Allah ancak fâsıkları saptırır” (el-Bakara, 26) veya şu kavli gibi “Ricsi akıl etmeyenlerin üzerine bırakır” Yunus 100)” Ve el-Beğavi (rahimehullah) Katade, Dahhak ve es-Suddi rahimehumullah’tan şöyle nakletmiştir: “Muhkemler amel edilen nâsihlerdir. Müteşabihler iman edilip amel edilmeyen mensûhlardır.” Ve Muhammed bin Cafer bin Zubeyr (rahimehullah)’tan şöyle nakletmiştir: “Muhkem birden başka mana ihtimali olmayandır ve müteşabih birden çok mana ihtimali olandır.” Bu mevzuda ulemanın telif ettiği kitaplara gelince eskiler muhkem ve müteşabih olma mahiyetiyle ayetleri daha ziyade şu iki konuda toplamaya çalışmışlardır. Bir muhkem olma mahiyetiyle ahkâm ayetlerini tefsir eden eserler. İki müteşabih olma mahiyetiyle sıfat ayetlerini ve lafzî müteşabih olan ayetleri konu eden eserler. Lafzî müteşabih’ten maksut olan belirli ayetlerin ve kıssaların değişik surelerde tekrar edilmeleri veya farklı tekrar edilmeleridir. Veya benzer ayetlerde farklı kelimelerin kullanılması veya benzer ayetlerin cümle yapısında kelimeler takdim ve tahir olunması veya benzer ayetlerde kelimelerin nekire ve maruf gelmeleri veya tekil veya çoğul gelmeleri ve buna benzer konulardır. Bunun dışında ayetteki elfâzdan, ayetlerin siyakından veya tabir üslubundan kaynaklanan mana ihtimallerini, yani delaleti itibariyle müteşabih (izafî müteşabih) olan ayeti kerimeleri ulema muhtelif kitaplarda konu etmişlerdir. Genel olarak tefsirler, kelime manalarını izah eden “Ğaribu’l-Kuran” dalında, mana kapalılıklarını halleden “Muşkilu’l-Kuran” dalında veya “Nâsih-Mensûh” dalında yazılmış kitaplar. Veya muhkem ve müteşabih bahsini tarif etmek, izah etmek veya muhaliflere reddiye vermek için Kuran ilimlerini konu eden kitapların dâhilinde bap olarak işlemişlerdir. Mesela ez-Zerkeşi (rahimeullah)’ın Burhan’ı veya es-Suyuti (rahimehullah)’ın İtkan’ı gibi. Ama müstakil kitap olarak daha ziyade sıfat ayetleri ve lafzî müteşabih ayetler hakkında telif etmişlerdir. İlkine misal ibnu’l-Munadi (rahimehullah)’ın Müteşabihu’l-Kuran’ı ve ikincisine el-Kermâni (rahimehullah)’ın Burhan’ını veya Hatîb el-Esbahâni (rahimehullah)’a nispet edilen Durretu’t-Tenzil’i gösterebiliriz. Muasır ulemanın da Kuran’da muhkem ve müteşabihin izahı için epeyce bir çabası vardır. Mesela Allame Muhammed Emin eş-Şenkîti (rahimehullah)’ın Edvâu’l-Beyan’ı veya Allame Sıddîk Hasan Hân el-Kannûci (rahimehullah)’ın Nuru’l-Merâm’ı muasır ahkâm tefsirleri arasında çok faydalıdır. Şeyh Muhammed bin Ahmed Eddah eş-Şenkîti’nin El-Ayâtu’l-Muhkemâtu fi’t-Tevhidi ve’l-İbedâti ve’l-Muamelât’ı da babında faydalıdır. Ancak müellif tasavvuf ehlinden ve akidede eşâridir. Son olarak, Kuran’da muhkem ve müteşabih mevzusunda Türkçe yazılmış veya Türkçeye çevrilmiş kitaplardan maalesef çok fazla haberim yoktur. Lakin es-Suyuti (rahimehullah)’ın İtkan’ı Türkçeye çevrildiğini biliyorum. Bu kitabı iyi tedris eden için de bu bapta yeterince fayda hâsıl olacaktır. Allah-u Âlem. Tarık Ebu Abdullah