Erdoğan ile Sisi’nin bir araya geldiği görüntünün siyasi arka planı

Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah Sisi, göreve geldiği 2014 yılından bu yana Türkiye’ye gerçekleştirdiği ilk ziyareti tamamlayarak iki ülke arasındaki ilişkilerin onarılmasında son adımı attı.

İki cumhurbaşkanı Çarşamba günü Mısır-Türkiye Stratejik İşbirliği Konseyi’nin ilk toplantısına da başkanlık etti.

Konsey, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin yüzüncü yılına bir yıl kala, 36 maddelik bir deklarasyonla iki ülkenin işbirliği yapmayı planladığı alanların ana hatlarını belirledi.

Bunlar arasında “ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi … ticaret hacminin 15 milyar dolara çıkarılması”, yani mevcut yıllık ticaret hacminin üç katına çıkarılması taahhüdü de yer aldı.

“Ortak duruş”

Ziyaretin ardından düzenlenen ortak basın toplantısında Erdoğan ve Sisi bir dizi bölgesel siyasi konuda ilişkileri ve işbirliğini derinleştirme niyetlerini dile getirdiler.

İki ülke bakanları enerji ve tarımdan eğitim, turizm ve ulaştırmaya kadar çeşitli alanlarda işbirliğini öngören 18 mutabakat zaptı imzalarken, Erdoğan nükleer enerji ve doğal gaz konularında Mısır’la işbirliğini derinleştirmeyi hedeflediklerini söyledi.

Bazı gözlemciler Türkiye’nin Mısır’a insansız hava aracı satması konusunun da görüşüldüğünü ancak bildiride yer alan “askeri, güvenlik ve konsolosluk işleri de dahil olmak üzere çeşitli alanlarda temasların genişletilmesi” taahhüdünü içeren bir madde dışında bu konuda resmi bir açıklama yapılmadığını belirtiyor.

Siyasi açıdan ise iki lider İsrail’in Gazze’ye yönelik savaşına karşı işbirliği yapmaktan söz etti.

Sisi, “İsrail’in işgal altındaki Batı Şeria’da daha fazla gerilimi tırmandırmasına tepki göstererek, Mısır ve Türkiye’nin acil ateşkes çağrısında bulunan ortak tutumunu yineliyorum” dedi.

Hollanda’daki Groningen Üniversitesi’nde Türk siyaseti üzerine uzmanlaşan analist Erdoğan Aykaç, hem Türkiye hem de Mısır’ın Gazze’deki durum üzerindeki kontrollerini kaybettiklerini düşündüklerini ve etkilerini arttırmak için birlikte çalışmak istediklerini düşünüyor.

Sisi ayrıca Libya’daki çatışmayı, Doğu Akdeniz’deki gaz arama hakları meselesini ve Sudan’daki iç savaşı çözmek için de birlikte çalışma niyetinden bahsetti.

Sisi, Somaliland’ın bağımsızlık yanlısı amaçlarına atıfta bulunarak Türkiye ve Mısır’ın Somali’nin birliğinin korunması gerektiği konusunda hemfikir olduklarını da sözlerine ekledi.

Türkiye’nin Somali’de önemli bir askeri üssü bulunurken, Mısır geçen hafta Etiyopya’nın Afrika Boynuzu’ndaki etkisine karşı koymak için Somali’ye silah sevkiyatı anlaşması yaptığını duyurdu.

Anlaşmazlık

Beş yıl önce böyle bir basın toplantısı düşünülemezdi.

2013’te başlayan bir sürtüşme, Katar’daki 2022 FIFA Dünya Kupası’nda Erdoğan ve Sisi arasındaki “dönüm noktası niteliğindeki el sıkışma” fotoğraflarının dünya çapında paylaşılmasıyla ilk iyileşme işaretini gösterdi.

Türkiye açısından bu yakınlaşma 2020-21’den itibaren dış politikada genel bir değişimden kaynaklanıyor. Mısır açısından yakınlaşma, 2021 başlarında Türkiye’nin müttefiki Katar’la uzlaşmasının ardından geldi ve muhtemelen ekonomisi zor durumda olduğu için fırsatlara daha açık hale geldi.

Dönemin Generali Abdulfettah Sisi’nin 2013’te kanlı bir darbeyle eski Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’yi devirmesi ve Müslüman Kardeşler’e (İhvan) yönelik bir baskı başlatmasının ardından ilişkiler bozulmuştu.

Erdoğan, Sisi’nin iktidarı ele geçirmesini en sert eleştirenlerden biri oldu ve onu asla Mısır’ın meşru lideri olarak tanımayacağını söyledi.

Mısır’da ise Türkiye, “terör örgütü” olarak tanımlanan Müslüman Kardeşler’in destekçisi olarak baş düşmanlarından biri olarak görülüyordu. Her iki ülke de birbirlerinin büyükelçilerini sınır dışı etti ve ilişkiler geriledi.

Birçok Mısırlı muhalif Türkiye’ye sığındı ve buradan Mısır’da Sisi’ye karşı protesto çağrılarını sık sık gündeme getiren eleştirel televizyon kanallarını yönettiler.

Buna karşılık Mısır medyası 2016’da Türkiye’deki darbe girişimini alkışladı ve başarısızlığından üzüntü duydu.

Yıllar içinde başka sorunlar da ortaya çıktı. Bunlardan biri Türkiye’nin 2019 yılında Kıbrıs yakınlarındaki sularda doğal gaz sondajı yapma niyetiydi. Mısır, Kıbrıs’ın açık denizdeki doğal gaz rezervlerinden faydalanmak için bu ülkeyle kendi anlaşmalarını yapmak istiyordu.

Libya’daki çatışmada Mısır ve Türkiye karşıt tarafları destekledi.

Libya’da Türkiye destekli birlikler başkent Trablus’tan doğuya doğru ilerlediğinde gerilim 2020’nin başlarında zirveye çıktı. Sisi, Türkiye destekli birliklerin ilerlemesine izin vermeyeceği bir kırmızı çizgi ilan etti.

Kısa bir an için Mısır’ın Libya’da Türkiye ile karşı karşıya gelmesinden korkuldu ancak ilerleyiş Sisi’nin kırmızı çizgisi olan Sirte kentinde durdu.

Yumuşama

O andan itibaren Mısır ve Türkiye arasındaki gerilim yavaş yavaş azalmaya başladı.

Aykaç, bundan önce Türkiye’nin bölgesel rolünün, bölgesel çıkarlarını merkeze alan sert güce yönelik olduğunu belirtiyor.

Türkiye, Suriye’deki gibi çatışmalara askeri müdahalede bulundu ve Libya, Etiyopya ve Azerbaycan gibi diğer bölgesel çatışmalarda Türk insansız hava araçlarını kullandı ve tedarik etti.

Aykaç, bu politikalar sonucunda yalnızlaşan ve ekonomisi zarar gördükçe iç baskıya maruz kalan Türkiye’nin taktik değiştirmeye mecbur kaldığını ifade etti.

Türkiye, köprü ve ara bulucu işlevi görebilecek önemli bir bölgesel aktör olmaya odaklanmanın kendisine fayda sağlayacağını umarak 2020-21’de rotasını tersine çevirdi.

Aykaç’a göre yumuşak güç, ticaret ve diplomasi bu politikanın merkezindeydi ve “katı, tek taraflı bir dış politikadan işbirliğine odaklanan daha akışkan bir dış politikaya” geçerek bölgesel yakınlaşmalar aradı.

Mısırlı muhalif figür Eymen Nur, 2021 yılında Türkiye’nin ülkede faaliyet gösteren Arap kanallarına Sisi’ye yönelik eleştirilerini yumuşatmalarını emrettiğini söyledi.

2023 yılının başlarında Türkiye’de bulunan 50 Mısırlı, “resmi evrakları olmadığı” bahanesiyle tutuklandı.

Mısır medyası ve yorumcuları tutuklananlar arasında Mısırlı muhalif isimlerin de olduğunu söyledi ve bunu Sisi yönetimiyle yakınlaşmanın bir parçası olarak değerlendirdi.

Temmuz 2023’te Mısır ve Türkiye ilişkilerini onararak birbirlerinin başkentlerine yeniden büyükelçi atadı ve bunun iki ülke arasında faydalı yeni bir dönemin başlangıcı olmasını umduklarını ifade etti.