Tarikatlardaki Zikirler Hakkında

SORU Selamun aleykum hocam okula gidiyorum biliyorum küfür fakat bırakamadım sınıfımızda atatürk resmi vardı fakat ben onları sınıftan kaldırdım sınıftaki bazı arkadaşlar her sınıfta atatürk var neden bizde yok dediler hocada fark etti ve ben onları bulup geri astırayım dedi. Böyle bir ortamda bulunmak ne kadar doğru? Bir çıkmaza girdim hocam Allah rızası için bana yardım edin. CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. Hamd Allah’a mahsustur. Gönderen ismi Raziye ama mail adresi celikbahattin olduğu için erkek mi kız mı olduğunu anlayamadım. Ayrıca hangi okul (ilk, orta, lise) ve kaçıncı sınıfta olduğunu belirtmiş olsaydın daha ayrıntılı cevap verebilirdim. Bunun için genel ve öz bir cevapla iktifa edeceğim. Envai küfür maddelerini ders konusu yapan, muhtelif haramları işlemeye icbar eden ve talebenin dini, milli ve ahlaki değerlerini yıkan okullara gitmek kati surette haramdır. Bunda muasır rabbani ulema arasında ihtilaf yoktur. Türkiye’deki devlet okulların hepsi bu vasıflara haizdir. Dolayısıyla bu okullara çocuk göndermek veya talebe mükellef olmuşsa gitmek kati surette haramdır. Gönderen ve giden kâfir olur mu? Bu tafsile ve çok söze muhtaç olan bir meseledir. Ama ihtisar ile şüphesiz doğru olan devlet okulların küfür mektepleri olduğudur lakin çocuğunu okula gönderen her veli veya giden her talebenin kâfir olmayacağıdır. Şu cevaplara müracaat edebilirsin: #17, #327 Sana gelince muhterem kardeşim Atatürk’ün okullarına gitmen asla caiz değildir. Her ne kadar sen gücün nispetinde münkeri izale etmeye çalışıyor olsan da aciz kaldığını ve bunun sana manen zarar verdiğini kendin itiraf ediyorsun.  Dolayısıyla senin için görebildiğim tek seçenek okulu bırakmandır. Allah-u A’lem. Tarık Ebu Abdullah

SORU Selamun aleykum, Allah (azze ve celle) ömrünüze ve salih amellerinize bereket verip ilminizi arttırsın. Hocam bazı kardeşler ticaret yapmak istiyorlar. Bu kardeşler bir Playstation cafe açmayı istiyorlar. Ancak bunun caiz olup olmadığı hususunda bazı işkalleri var. Bizi bu konuda bilgilendirir misiniz? Allah razı olsun. CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. Hamd Allah’a mahsustur. Değerli kardeşim, muhakkak ki Allah (subhanehu ve teâlâ) yeryüzünü Âdemoğlunun istifadesine açmıştır. Buradaki eşyaları Âdemoğulları işleyerek ihtiyaçlarını karşılamak için kendi aralarında tebdil etmişlerdir. Daha sonra bir kesim insanlar aracılığı meslek edindiler ve bu surette hayatlarını idame etmeye başladılar. Bu insanlara tüccar ve yaptıkları işe ticaret dediler. Ticaret rızık kapılarından biri olduğu için İslam da ticareti kabul etmiştir ve onu zararlarından arındırmak ve saf faydalı kılmak için emir ve nehiylerle terbiye etmiştir. Sadece ticareti değil tüccarı da terbiye etmiştir. Hatta ümmetin ilk nesillerinde halkın en dürüst, doğru ve güvenilir insanları tüccarlardı. Nitekim birçok kâfir ülke halkının İslam’a girmelerine Müslüman tüccarların doğruluğu ve ahlakı sebep olmuştur. Bu surette yapılan helal ticaret dinimizde övülmüştür. İmam et-Tirmizi (rahimehullah)’ın Ebu Said (radıyallahu anhu)’dan tahriç ettiği hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) şöyle buyuruyor: “Doğru ve güvenilir tüccar ahirette nebiler, sıddikler ve şehitlerle beraber olacaktır.” Lakin modern ticaretin (kapitalizm) gayesi sadece ihtiyacı kapatmak değil bilakis mümkün olduğu kadar az giderle mümkün olduğu kadar çok kar etmek olduğu için günümüz ticaretine yalan, dolan, sahtekârlık ve zulüm hâkim olmuştur. Ama Müslüman bir kişi ticaretinde her şeyden evvel Allah (celle ve âlâ)’ya itaatkâr bir kul olmalıdır. Onun belirlediği sınırları aşmaması lazım. Nitekim İmam et-Tirmzi (rahimehullah)’ın ibni Mesud (radıyallahu anhu)’dan tahriç ettiği hadiste buyrulduğu gibi kıyamet gününde Âdemoğlu beş şeyden sorulmadan evvel hesabı bitmez. Bunlardan birisi malı nereden kazandığı ve nereye harcadığı sorusudur. İnsan başıboş bırakılmamıştır. Muhakkak her yaptığı ahirete intikal edecektir… İyisi ve kötüsü. İmam et-Tirmizi (rahimehullah)’ın İsmail bin Ubeyd bin Rifâa’dan, o da babasından, o da dedesinden rivayet ettiği bir hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Tüccarlar kıyamet gününde günahkâr ve rezil bir vaziyette diriltileceklerdir. Ancak Allah’tan korkanlar, iyilik yapanlar ve dürüst olanlar bunun dışındadır.” Sonra soruna gelince, “Playstation Cafe” işletmek caiz midir? Bu ticaretin hükmü ticaretin konusu olan Playstation’in hükmüne tabidir. Aslen din nefsi rahatlatmayı ve mubah vasıtalarla mubah bir lezzeti tahsil etmeyi men etmemiştir. Ancak bunun için vasıtanın haramlardan hali olmasını ve şeri bir yükümlülüğü ihlal etmeye sebep olmamasını şart koşmuştur. Umumen tüm bilgisayar oyunlarında ve Playstation gibi oyun konsollarında ise hem birçok mahzurât vardır ve hem de bazı vaciplerden alıkoymaktadır. Oyun sebebiyle terk edilen veya ihmal edilen vaciplere gelince şöyle birkaç örnek verebilirim: Namazların kılınmaması veya vaktinde kılınmaması veya cemaat ile kılınmaması veya acele kılınması. Kuran okunmaması. Veya umumen kitap okunmaması. Zikirlerin terk edilmesi. Anne babaya iyiliğin terk edilmesi. Anne ve babayı üzmek büyük günahlardandır. Ev halkıyla ilişkilerin zayıflaması sebebiyle sila-i rahim’in terk edilmesi. Aile efradı gibi bakmakla ve ilgilenmekle yükümlü olduğu kişilerin ihmal edilmesi. Sonra bu oyunların ihtiva ettikleri haramlara gelince bazıları şunlardır: Bazı oyunlarda oyuncu ilah oluyor, yaratıyor, emrediyor, başka ilahlara karşı savaşıyor. Bazı oyunlarda iyi insanlar kötü ilahlara karşı savaşıyor. Bazı oyunlarda Allah’tan başkasına ibadet merasimleri yer alıyor. Bazı oyunlarda oyuncu büyü ve sihir yapıyor. Bazı oyunlarda şeytan ve habis ruhlar yüceltiliyor. Bazı oyunlar Hıristiyanlığı yüceltiyor ve İslam’ı tahkir ediyor. Hatta bazı oyunlarda oyuncu Müslüman teröristlere karşı savaşıyor ve dinin mukaddesatını vuruyor. Savaş oyunların ekserinde batı yüceltiliyor ve haç takdis ediliyor. Takriben bütün oyunlarda haç takdis ediliyor, zira hayat butonu haçtır veya hayat veren eşyalar haçla temsil ediliyor. Bazı oyunlar şiddet, kumar, hırsızlık ve benzeri cerimeler yaptırıyor ve bunlara teşvik ediyor. Oyunların ekserinde çıplak kadınlar ve cinsellik oluyor. Oyunların hepsinde müzik oluyor. Oyunlarda mevcut haramlardan bazıları bunlardır. Bir oyunda bu ve benim burada saymadığım başka haramlar varsa veya kişiyi vacipleri şeran gerekli olduğu surette eda etmekten alıkoyuyorsa ulemanın ittifakı ile haramdır ve bu oyunu oynamak ve oynatmak haram olur. İmam ibni Teymiyye (rahimehullah) şöyle der: “Batinen ve zahiren vacip olanı eda etmekten alıkoyduğu takdirde satranç oynamak ulemanın ittifakı ile haramdır. Mesela namazdan veya kendi veya ailesinin bir maslahatından alıkoyması gibi. Veya iyiliği emretmek ve kötülüğü nehyetmek, sila-i rahim ve anne babaya iyilik yapmaktan alıkoyması gibi. Bu durumlarda Müslümanların icmasıyla haram olur. Bunun gibi oyun yalan, yalan yemin, aldatma, zulüm veya bunlarda yardımlaşmak veya bunlardan başka haramlar içerikliyse yine Müslümanların icmasıyla haramdır.” Buna ilaveten oyunlar çoğu zaman bir şeysine oynanıyor. Bu durumda kumara girmiş oluyor ve Allah (subhanehu ve teâlâ)’nın şu buyruğu gereğince haram olur: “Ey iman edenler! İçki, kumar, putlar ve fal okları şeytanın pis işlerindendir. Artık bunlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz. Muhakkak şeytan içki ve kumarla aranıza düşmanlık ve kin bırakmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık vazgeçtiniz değil mi?” (El-Maide, 90-91) Ayrıca oyun kavgaya, bozuşmaya, kinleşmeye ve karşılıklı küfürlere ve kötülemelere sebebiyet veriyorsa, o zaman da bu ayetin hükmüne dâhil olur. Lakin haram içermeyen ve şeri vaciplerden alıkoymayan video oyunları oynamanın hükmünde muasır ulema ihtilaf etmiştir. Kimisi mubahtır derken kimisi mekruhtur der. Âcizane racih gördüğüm haramlardan hali ve vaciplerden alıkoymayan video oyunlarını oynamanın en azıdan mekruh olmasıdır. Zira vaktin zayi olduğu, hakiki faydası olmayan, insanın tabiatı üzerinde olumsuz etkileri olan boş şeylerdir. İnsan ibadet için yaratılmıştır. Ömrünü ibadet olmayan, faydasız işlerle zayi etmesi için değil. Yoksa insan “Ben ibadet niyetiyle oyun oynuyorum” diyebilir mi? Muhakkak insan beş şeyden sorgulanmadan hesabı bitmeyecektir. İmam et-Tirmiz (rahimehullah)’ın Ebu Berze el-Eslemi (radıyallahu anhu)’dan tahriç ettiği hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet gününde bir kula şu sorular sorulmadıkça yerinden kıpırdayamaz. Ömrünü nerede ve nasıl tüketti, öğrendiği bilgilerle ne yaptı? Malını nereden kazandı ve nerede harcadı, vücudunu nerede yıprattı?” Ve İmam el-Buhari (rahimehullah)’ın ibni Abbas (radıyallahu anhu)ma’dan tahriç ettiği hadiste Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem) şöyle buyuruyor: “Sağlık ve boş vakit. İnsanlardan pek çoğunun faydalanmak hususunda aldandıkları iki büyük nimettir.” Binaen aleyh derim ki: Şayet açacağın Playstation Cafe’de yukarıda bahsettiğim haram içerikli oyunlar oynatmayacaksan şeran caiz olur. Ama ticaretinde kazana bilmen için muhakkak müşterilerinin taleplerine icabet etmen gerekecektir. Bu durumda haram ihtiva eden oyunlar sunarsan hem haram işlemekte yardımcı olmuş olursun ve hem de işlenen harama ortak olmuş olursun. Allah (celle ve âlâ) şöyle buyuruyor: “İyilik ve takva üzere birbirinizle yardımlaşın. Günah işlemek ve haddi aşmak üzerinde ise yardımlaşmayın.” (El-Maide, 2) Böyle bir Playstation Cafe’yi işletmek elbette müslümana caiz değildir. Müşterilerin ne kadar müziksiz, kadın figürleri olmayan, batıyı tazim etmeyen savaş oyunlarından ve fantastik oyunlarından yoksun olan bir Playstation Cafe’ye rağbet ederler? Sadece bazı bahsi geçen haramlardan hali olan yarış oyunları, futbol veya uçak ve benzeri simülasyonlarla yetineceklerini zannetmiyorum. Dolayısıyla tavsiyem şüpheli olanlarla değil, helal olanlarla rızkını kazanmandır. Ayrıca çocukların zamanlarını zayi edecek, fıtratlarını ve ahlaklarını bozacak vesileler oluşturmak değil, onları iyi Müslüman yapacak olan vesileler oluşturmakta çaba sarf etmek lazım. Allah-u Alem. Tarık Ebu Abdullah

SORU Selamun aleykum ve rahmetullah hocam. Uzun tutmak için elimize Kur’ân alıp namaza durmak caiz mi hocam seleften deliller var mı? Cezekallahu hayr. CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullahi ve berakatuh. بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على رسولنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين Asıl olan, tek ve imam olarak namaz kılan kimsenin kıraati/Kur’ân okumayı ezberinden yapmasıdır. Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem), sahâbe ve salih selefin (radiyallahu anhum) adeti böyleydi. Lakin kişi bazı zamanlar namazda kıyamı/kıraati uzun tutmak istemekte, fakat Kur’ân’ın tamamını veya okumak istediği uzun bir sureyi/bölümü ya hiç ya da sağlam bir şekilde ezbere bilmediği için mushaf’tan okumaya ihtiyaç duymaktadır. Bu durumda mushaf’a veya okunacak sure ve ayetlerin yazılı olduğu bir yere bakarak namaz kılabilir ve kıldırabilir mi? Bu konuda mezheplerin görüşleri şöyledir: 1) Hanbelî mezhebinde bir görüşe göre bir kimse Kur’ân’ı veya okumak istediği uzun bir yeri ezbere bilmiyorsa ve bu yüzden mushaf’tan okumaya mecbur kalır buna ihtiyacı olursa, “nafile namazlar” esnasında mushaf’tan okumasında bir beis yoktur. Bu, Atâ, Yahya el-Ensârî gibi seleften kimilerinin de (rahimehumullah) görüşüdür. Şayet ezbere biliyorsa/ihtiyacı yoksa o halde bu mekruhtur, namazı ise bozmaz. “Farz namazlarda” ise ezbere bilmese bile Mushaf’tan okumak mutlak olarak mekruhtur. 2) Şâfiîlere göre ister farz olsun ister farz olmayan nafile namazlar olsun bütün namazlarda mushaf’tan okumak mekruh olmayıp caizdir. Bu aynı zamanda Hanbelîlerde diğer bir görüştür. Bu görüş sahipleri caizliği ihtiyaç haliyle kayıtlamayıp mutlak olarak söylemişlerdir. Şâfiî fakihlerinden Nevevî (rahimehullah): “Hatta Fâtiha’yı ezbere bilmiyorsa bu ona vacip olur” demiştir. (el-Mecmû’, 4/27) 3) Mâlikîlere göre ister farz ister nafile namazlar esnasında mushaf’tan okumak mekruh olup namazı ise bozmaz. Saîd b. Museyyeb, Mücahid gibi seleften kimileri de (rahimehumullah) mushaf’tan okumayı nafile namazlarda da kerih görmüşlerdir. Keza bu, Hanefî mezhebi imamlarından Ebu Yûsuf ve Muhammed’in de (rahimehumallah)  görüşüdür. 4) Ebu Hanîfe’ye (rahimehullah) göre ise farz olsun nafile olsun az bile olsa mushaf’tan okumak caiz olmayıp namaz batıl olur. İbn Hazm da (rahimehullah) bu görüştedir. Hatta Ebu Hanîfe’ye göre bir kimse namazın rükünlerinden biri olan kıraati ancak mushaf’tan okuyarak yerine getirebiliyor, ezberden okuması onun için mümkün olmuyorsa yine de mushaf’tan okuması caiz olmayıp, böyle biri kıraatsiz bir şekilde namaz kılsa dahi namazı sahih olur. Ancak Ebu Hanîfe’ye göre şu durum müstesnadır ki; kişi okuduğunu ezbere bilen biri olup mushaf’ı elinde taşımaksızın önündeki bir mushaf’tan okursa namazı bozulmaz. Ama okuduğu yer ezberinde değilse o zaman mushaf’ı taşımadan okusa bile namazı bozulur. Bu meselede doğru olan şöyle demektir: Tek veya imam olarak “nafile namaz” kılacak kimse eğer kıraati uzun tutmak istiyor, ancak Kur’ân'ı veya okumak istediği uzun bir bölümü ezbere bilmiyorsa veyahut ezbere biliyor ancak ezberinden okuduğunda çok hata etmekten ya da unutmaktan endişe ediyorsa, yani mushaf’a ihtiyaç duyuyorsa o halde mushaf’tan okuması kerahetsiz caiz olur. Çünkü Sahîh-i Buhârî’de geçen bir rivayete göre Âişe (radiyallahu anhâ)’ya kölesi Zekvân, Ramazân gecelerinde mushaf’tan okuyarak namaz kıldırırdı. Ne Âişe annemiz ne de başka bir sahâbî Zekvân’ın bu yaptığına karşı çıkmamıştır. İmam Zührî’ye (rahimehullah) Ramazân’da mushaf’tan okuyan bir kimseden sorulunca şöyle demiştir: “En hayırlılarımız mushaflardan okurlardı.” (el-Muğnî, İbn Kudâme, 1/288) Dolayısıyla tek veya imam olarak namaz kılan biri Kur’ân ayı Ramazân’da terâvîh namazlarını hatimle kılabilmesi için mushaf’tan okuyabilir. Eğer bu kimse imam ise böylelikle arkasında namaz kılanların Kur’ân’ın hepsini dinlemesi sağlanmış olacaktır. Yine mesela bir kimse gece uzunca kıyam ve kıraat edebilmek için teheccüd namazlarında mushaf’tan okuyabilir. Hatta bu, Allâme Tarîfî’nin de (Allah O’nu esaretten kurtarsın) dediği gibi daha faziletlidir. Namazda mushaf elde tutularak da okunabilir. Bu, ittifakla namazı bozan “amel-i kesîr (çok amel/çok hareket)”den sayılmaz. Nitekim Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) torunu Umâme’yi (radiyallahu anhâ) taşıyarak namaz kılmıştır. Secdeye gittiği zaman O’nu yere koymuş, ayağa kalktığında ise O’nu alıp taşımıştır. Yine mushaf’ı açmak, kapatmak, gözün sağa sola dönüp secde yerine sabitlenmemesi, sayfa çevirmek, rukû’ya giderken mushaf’ı yakındaki yüksek bir yere koymak veya secdeye gidildiğinde mushaf’ı yere koymak, kalkıldığında tekrar mushaf’ı almak, bu hareketler de amel-i kesîr’den değildir. Bilakis peş peşe gerçekleşmeyen bu hareketler “amel-i kalîl (az amel/az hareket)”dendir. Bir ihtiyaç/namazın maslahatı nedeniyle az amelde/harekette bulunmakta bir sakınca yoktur. Ancak ihtiyaç olmadığı halde gereksiz hareket ise az da olsa mekruhtur. Bu nedenle yukarıda açıklandığı şekilde şayet mushaf’tan okumaya ihtiyaç yoksa o zaman bu mekruh olur. Ama mushaf’tan okurken elbette ki evla ve efdal olan mümkün olduğunca az hareket etmektir. Bu, namazda huşûyu olumsuz manada etkilememesi için de önemlidir. Bunun için namaz kılan kişinin mesela mümkünse mushaf’ı elinde taşımadan önündeki yüksek bir şeyin üzerine koyarak oradan okuması evladır. Şayet mushaf tutulacaksa o halde kıyam halinde iken sağ elin solun üzerine konulması sünnetine riayeten sağ el solun üzerinde olarak/soldan ayırmadan tutmak efdaldir. Namaz esnasında mushaf’tan okumak caiz olduğu gibi telefon ve benzeri elektronik herhangi bir cihazdan okunarak, bu cihazlar taşınarak da namaz kılınabilir. Bu konuda me’mûm (imam’a tabi olan) kimse ise tek ve imam olarak namaz kılan kimseden ayrıdır. Çünkü me’mûmun mushaf’tan okumaya ihtiyacı yoktur. Dolayısıyla imamı sadece kulağı ve aklıyla takip etmelidir. Ancak şu müstesna ki; eğer namaz kılanlar arasında imam hata ettiğinde veya unuttuğunda hatırlatıp düzeltebilecek bir kimse yoksa ve imam bu amaçla arkasında namaz kılacaklardan birisinden kendisini mushaf’tan takip etmesini talep ederse, bu bir ihtiyaç olduğu için bu tek şahıs hakkında kerahet kalkar. Ve’l-hamdu lillâhi Rabbi’l-âlemîn. Ömer Faruk

SORU Selamun aleykum. Rukû’ ve secdede tesbih sayısının belli bir sınırı var mıdır? CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على رسولنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين Rukû’da 3 kere “subhâne Rabbiye’l-azîm” ve secdede 3 kere “subhâne Rabbiye’l-a’lâ” 2 demek kemalin en azı/en alt derecesidir. 1 Bir kere söylendiğinde ise kemal elde edilememekle beraber rukû’ ve secdede tesbihi “vacip” gören Hanbelîlere göre vacibin aslı, bunu “sünnet” kabul eden cumhûru’l-ulemâ’ya göre ise sünnetin aslı yerine gelmiş olur. Sünnet kabul edenlerden olan Hanefîler ise sünnetin aslının yerine gelmesi için bir defa söylemeyi yeterli görmeyip en az 3 defa söylenmesi gerektiği görüşündedirler. 2 Tirmizî (rahimehullah) şöyle demiştir: “İlim ehli yanında amel buna göredir; onlar, kişinin rukû’da ve secde’de 3 tesbih’ten eksiltmemesini müstehap görürler. Abdullah İbnu’l-Mübarek’ten (rahimehullah) şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Arkasındakiler 3 kere tesbihi söyleyebilsinler diye imam için 5 kere tesbih etmesini müstehap görüyorum.” İshak b. İbrahim de (rahimehulah) böyle demiştir.”  3’ten fazla söylemek ise daha faziletli olandır. Burası böyle bilinmekle birlikte âlimler bunun en faziletli olanının yani kemalin en üst sınırının ne olduğu konusunda ihtilaf etmişlerdir. İbn Kudâme (rahimehullah) “el-Muğnî”sinde (1/361) şunları kaydetmiştir:  “İmam Ahmed (rahimehullah) şöyle demiştir: “Hasan Basrî’den (rahimehullah) şöyle dediği varit olmuştur: “Tam olan tesbih 7’dir. Ortası 5’tir. En azı 3’tür.” Kâdı Ebu Ya’lâ (rahimehullah) şöyle demiştir: “Tesbih’te kâmil olan, eğer kişi tek kılıyorsa kendisini sehv yapmaya (namazını karıştırmaya) sevketmeyendir, imam hakkında ise me’mûm (imama tabi olan)lara ağır gelmeyen (onları sıkmayandır.)” Kâmil olanın 10 tesbih olması da ihtimaldir. Zira Enes (radiyallahu anh) Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in, Ömer b. Abdilaziz (rahimehullah)’ın namazı gibi namaz kıldığını rivayet etmiştir. Ve (Enes’in bu sözünü duyanlar) bunu (yani Ömer b. Abdilaziz’in rukû’ ve secdede kalma miktarını) 10 olarak takdir etmişlerdir.3  Ashabımızdan (Hanbelîler’den) bazıları şöyle demiştir: “Kemâl olan, kişinin kıyam ettiği kadar tesbih etmesidir. Çünkü Berâ (radiyallahu anh) şunları söylemiştir: “Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)’i namaz kılarken izledim; O’nun kıyamını, rukû’sunu, rukû’dan sonra doğrulmasını, secdesini, iki secde arasındaki oturmasını, (ikinci) secdesini, selam ile yerinden kalkması arasındaki oturmasını eşit’e yakın buldum (bunların uzunluğu birbirine yakındı, birini kısa tutup da diğerini uzun tutmadı.)” (Buhârî, Muslim) Ancak Buhârî’nin (rahimehullah) rivayetinde ise şöyle geçer: “…kıyam ve teşehhüd (oturuşu) hariç eşit’e yakın buldum (kıyam ve teşehhüd’ü ise diğerlerinden daha uzundu.)” Toparlayacak olursak; “subhâne Rabbiye’l-azîm” ve “subhâne Rabbiye’l-a’lâ” zikirlerinde kemalin en üst sınırını kimileri (İmam Muhammed, İmam Ebu Yûsuf) 7, kimileri (Hanbelîlerden bazıları) sehv yapmaya sevketme durumunun olmaması, kimileri (Ebu Hanîfe) 10 -ki Hanbelîlerden 7 ve 10 görüşlerine kail olanlar da vardır-, kimileri (Hanbelîlerden bazıları) kıyam miktarı, kimileri (Şâfiîler) 11 olarak kabul etmiş ve bu sınırlardan daha fazlasının müstehap olmadığını benimsemişlerdir. Hanefî ve Şâfiîlere göre tesbihi 3, 5, 7, 9 gibi tekli bir sayıda bitirmek müstehaptır. Doğru olan -Allahu A’lem- bunun en faziletli olan belli bir sınırının olmadığıdır. -İster farz ister nafile namazlarda olsun- kişi rukû’sunda ve secdesinde bu zikirleri istediği kadar söyleyebilir, ne kadar fazla söylerse o kadar ecir alır. Bir imama tabi ise imam rukû’ ve secdeden kalkıncaya kadar tesbih etmesi müstehaptır. Ve Hanefî ve Şafiîlerin dediği gibi tesbihi tekli bir sayıda bitirmek müstehap değildir. Şevkânî (rahimehullah) şöyle demiştir: “Kemal olanı belli bir sayıyla sınırlandırmaya dair hiçbir delil yoktur.4 Bilakis tesbihi, belli bir sayıyla sınırlamadan namazı uzatma miktarına göre çoğaltmak gerekir. 9’dan fazla söylendiğinde sehiv secdesini vacip kılmak ve 3’ten fazla sayılarda tesbih sayısının çiftli olmayıp tekli olmasını müstehap görmek hiçbir delili olmayan şeylerdir.” (Neylu’l-Evtâr, 2/287)   Şevkânî’nin; “namazı uzatma miktarına göre” sözüyle kastettiği, rukû’ ve secdenin kıyama münasip olmasıdır; eğer kişi kıyamını uzun tutarsa rukû ve secdesini de uzun tutması, eğer kısa tutarsa bunları da kısa tutması en faziletli olandır. Bunun delillerinden biri, yukarıda geçen Berâ (radiyallahu anh) hadisidir. Daha sonra Şevkânî şöyle söylemiştir: “Doğru olan tek başına kılan kimsenin istediği kadar tesbihi artıracağıdır. Ne kadar artırırsa evlâ’dır. Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in (rukû’ ve secdede) tesbihi uzatması hakkındaki sahih hadisler bunu ifade etmektedir.”   Şayet kişi imamsa kendisine tabi olanların durumunu gözetmesi gerekir. Eğer tabi olanların sayısı sınırlı olduğu için uzatılmasından razı olduklarını biliyorsa uzatır. Eğer bundan razı değillerse veya imam birçok kimsenin bulunduğu bir mescitte kıldırıyor ise bunlardan kimileri uzatılmasını isteyip kimileri de istemeyeceği için cemaati sıkmayacak kadar tesbih eder. Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: “Sizden biriniz insanlara namaz kıldırdığı zaman hafif tutsun. Zira onların içinde hasta, zayıf ve yaşlı kimseler vardır. Sizden biriniz kendi başına kıldığı zaman ise dilediği kadar uzatsın.” (Buhârî, Muslim) Böyle bir durumda Hanefîler, Şâfiîler ve bazı Hanbelîlere göre uygun olan, imamın 3 defa ile yetinip bundan fazlasını söylemesinin mekruh olduğudur. Hanbelîlerde baskın olan görüş ise en fazla 10 kere demesidir. Kimi Hanbelîler ise bu konuda namaz kılınan bölgenin örfünü ölçü almışlardır. Allah’u A’lem.  Sünnette “subhâne Rabbiye’l-azîm” ve “subhâne Rabbiye’l-a’lâ” zikirlerinden başka zikirler de mevcuttur. Ancak Hanefîler bu iki zikrin dışında gelen zikirlerin farzlarda söylenmeyip nafile namazlarda söylenebileceğini görüşündediler.  Ve’l-hamdu lillâhi Rabbi’l-âlemîn. 1- Şâfiîlere ve Hanbelîler’de bir görüşe göre bu iki zikrin sonuna “ve bi hamdihî” ifadesini eklemek müstehaptır. 2- Hanbelîlere göre vacip olduğu için kişi bunu kasıtlı olarak terkettiği zaman namazı batıl olur. Şayet unutarak terkedese sehiv secdesi yapması vacip olur. Cumhura göre ise sünnet olduğu için bunu (yani Hanefîlere göre üç defa, diğerlerine göre bir defa söylemeyi) unutarak terk eden kimseye sehiv secdesi gerekmez, lakin kasıtlı olarak terketmesi ise mekruhtur. 3- Bu rivayet zayıftır! 4- Üç kere söylemek hakkında gelen rivayet haricinde rukû’ ve secdede belli bir sayıda tesbih etme ile ilgili rivayetlerin hiçbiri sahih değildir. Hatta kimi âlimler üç defa söyleme rivayetlerinin hepsinin de zayıf olduğunu söylemiş ve dolayısıyla da üç defa söylemenin kemalin en azı olduğu hükmünü kabul etmemişlerdir. (Bkz: Zehîratu’l-Ukbâ fî Şerhi’l-Muctebâ, Muhammed b. Aliyy el-İsyûbî, 13/148.) Ömer Faruk

SORU Selamun aleykum hocam, Babam kapanmama karşı fakat ben çarşaf giymeyi istiyorum. Babam başörtüsüne bile bu kadar karşı ve baskıcıyken yavaş yavaş gözlerini alıştırmam daha mı doğru olur. Bir de çarşaf giymek zorundaysam bunun için başka bir ilde kızlı erkekli üniversiteye gitmek gibi kötü bir durumun içinde kalmalı mıyım? CEVAP Aleykum selam ve rahmetullahi ve berekatuhû. Hamd âlemlerin rabbi olan Allah’a, salât ve selam efendimiz Rasûlullah’a, ehli beytine, ashabına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. Bacım, İslam bizden tam bir teslimiyet göstermeyi ve ikrah durumuna düşmedikçe dinimizden taviz vermemeyi emretmektedir. Allah-u Teâlâ şöyle buyurmaktadır:  فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلاَ تَطْغَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ . وَلاَ تَرْكَنُواْ إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ  "Seninle birlikte tevbe edenlerle birlikte emrolunduğun gibi dosdoğru davran. Ve aşırı gitmeyin. Çünkü O, yaptıklarınızı görendir. Zulmedenlere eğilim göstermeyin, yoksa size ateş dokunur. Sizin Allah'tan başka velileriniz yoktur, sonra yardım göremezsiniz." (Hud, 112-113) Gerek Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ve gerekse ashabı, İslam’ın gelen emirlerini direkt tatbik etmişler ve bu uğurda çok çileler çekmişlerdir. Hatta Sümeyye validemiz (radıyallahu anha) İslam’ın ilk şehit kadınlarından olmuştur. Sonra Allah-u Teâlâ onlara yardım etmiş ve onları kafirlere karşı müzaffer kılarak dinini hakim kılmıştır. Kadınların örtüsü yüzüde örterek çarşaf veya çarşaf gibi geniş ve uzun olan pardösülerdir. Nasihatim; çarşaf giyinmen ve bu konuda direnmendir. Allah-u Teâlâ sana yardım edecektir. Kızlı erkekli üniversiteye gitmende doğru olmaz. Öyle ortamlarda harama düşme olasılığı yüksektir. Dünyada en büyük maslahatımız dinimizi ve kulluğumuzu muhafaza etmemizdir. Ashabı kiram dinleri uğruna ailelerinden tepki ve eziyetler gördüler, işkenceye maruz kaldılar, açlık çektiler, hicret ettiler ve savaş farz kılınınca savaşıp bazıları şehit düştüler. Doğru yol onların yoludur. Bizlerde onların izinden gidersek Allah-u Teâlâ’nın rızasına ulaşırız. Rabbim yar ve yardımcın olsun. İslam üzere ayaklarını sabit kılsın. Allah’a hamd ve Rasûlü Muhammed’e salât ve selam olsun. Davamızın sonu âlemlerin Rabbi olan Allah’a hamd etmektir. Musa Ebu Cafer

SORU Selamun aleykum hocam, Allah ilminizi arttırsın bizlere de faydalı kılsın. Mehir’e zekat düşer mi dört mezhebe göre. Allah sizden razı olsun, sizi Allah için seviyorum. CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. Hamd Allah’a mahsustur. Hamd alemlerin rabbi olan yüce Allah’a, salat ve selam efendimiz Rasûlullah’a, ehli beytine, ashabı kiramına ve yolunu takip eden mü’minlere olsun. Beni kendisi için sevdiğin Allah’u Teâlâ senide sevsin ve cennetlik kullarından eylesin. Muhterem kardeşim Mehire zekat düşme konusunda ulema arasında ciddi ihtilaf bulunmaktadır. Sebebi ise bu konuda yani zekat düşüp düşmeyeceği meselesinde sahih hadisin gelmeyişidir. Bu konuda gelen bütün hadisler zayıftır. Sahabeden de farklı görüşler gelmiştir. Kısaca sana özetliyorum: Eğer kadının taktığı altın ve gümüş süsler (mehir) ticaret amacı taşıyorsa şüphesiz nisap miktarına yani 85 gram altın olduğu zaman zekatı ittifak ile düşer. Ama sadece süslenme amacıyla kadının giydiği altın ve gümüş konusunda iki görüş vardır. Zekat düşer. Bu Hanefilerin, İmam Ahmet’ten bir rivayet, İbni Münzir, Hattabi, İbni Hazım, San’ani, muasır âlimlerden İbni Baz ve İbni Useymin’in görüşüdür. Delilleri: Zekatı emreden umumi gelen ayet ve hadisler. Mesela: “Altın ve gümüşü yığıp da onları Allah yolunda harcamayanlar yok mu, işte onlara elem verici bir azabı müjdele!” (Tevbe 34) “Altın sahibi olupta zekatını ödemeyen kimseye, kıyamet gününde kızdırılmış haliyle ona dağlama yapılacaktır” (Müslim, Ebu Davud) Amr bin Şuayb, oda babasından oda dedesinden rivayet eder: Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem)’e bir kadın geldi. Yanında kızı vardı. Kızının iki kalın altın bileziği vardı. Dedi ki: Bunların zekatını veriyormusun? Dedi ki: hayır. Dedi ki: Kıyamet gününde Allah’u Teala sana ateşten iki bilezik giydirmesini istiyor musun? Onları çıkarıp peygambere attı ve dedi ki: Bunlar Allah ve Rasûlünün olsun.” (Ebu Davud) Abdullah Bin Şeddad, Aişe (radiyallahu anha) validemizden aktarır. Dedi ki: “Rasûlullah (sallallahu aleyhi vesellem) yanıma girdi. Elimde gümüşten yüzükler vardı. Dedi ki: Bunlar nedir ey Aişe? Dedim ki: Sana süslenmek için yaptırdığım şeylerdir ey Allah’ın Rasûlü. Dedi ki: Zekatlarını ödüyor musun? Dedim ki: Hayır. Dedi ki: “Onlar sana ateş olarak yeterler.” (Ebu Davud, Hakim) Abdullah Bin Mes’ud, Ömer, Aişe ve Abdullah bin Amr (radiyallahu anhum)’dan gelen zekatın ödenmesi gerektiği konusundaki rivayetler. Kadının giydiği altın ve gümüş takılarda zekat yoktur. Bu görüş cumhurun görüşüdür. Maliki, Şafii, Hanbeli mezhebi ve sahabeden: İbni Ömer, Cabir, Aişe, Esma bint Ebubekir (radiyallahu anhum)’un görüşüdür.   İbni Ömer (radiyallahu anhum) kızlarına ve cariyelerine altın takı giydirir ve zekatlarını vermezdi. (İmam Malik, Beyhaki) İbni Ömer (radiyallahu anhum) dedi ki: “Takılarda zekat yoktur.” (Abdurrezzak, Darukutni) Cabir bin Abdullah (radiyallahu anhum) ’ya soruldu: “Takılarda zekat var mıdır?” Dedi ki: Hayır. (Abdurrezzak, Beyhaki) Aişe (radiyallahu anha)’nın yanında baktığı kardeşinin yetim kızları vardı. Takıları vardı. Takıları için zekat ödemezdi.” (İmam Malik, Abdurrezzak) Esma (radiyallahu anha) takıların zekatını ödemezdi. (İbni ebi Şeybe) Dediler ki: Zekat, artan ve gelişip çoğalan mallarda olur. Takı, elbise gibi süs olarak elde tutulan ve çoğalmayan şeylerdendir. Not: Takılarda zekat düşmez diyen âlimler, erkeklerin (caiz değildir) takı olarak edindikleri altın veya tabak, tas gibi altın olan şeyleri istisna tutmuşlar, onlarda zekat vardır demişlerdir. Takılara zekat düşmez diyen âlimler, birinci gurubun getirmiş oldukları bütün rivayetlerde illet olduğunu ve takriben hepsinin zayıf olduğunu beyan ederler. Zekat ile ilgili gelen ayet ve hadislerin umum yani genel olduğunu, takıların bundan istisna olduğunu söylerler. İmam Tirmizi (rahimehullah) derki: “Takılarla ilgili bölümde gelen hadisler sahih değildir.” (Cami Tirmizi (3/29) Aynı şekilde gelen hadislerin zayıf olduğunu İmam Bedrettin Mavsili, İbnil Cevzi, Hafız İbni Recep, İmam Şevkani ve Şeyh Muhammed Bin İbrahim Eluşşeyh (radiyallahu anhum) gibi âlimlerde söylemektedirler. TERCİH: Bu meselede görüş ayrılığı güçlüdür. Her bir görüş sahibinin delilleri ve dayanakları bulunmaktadır. İhtiyat, tedbir ve zimmeti temizleme yönünden zekatın verilmesi daha doğrudur. Hattabi (rahimehullah) “Tedbir açısından zekatın verilmesi daha doğrudur” demektedir. Allah’u Teala en doğrusunu bilendir. Musa Ebu Cafer

SORU Selamun aleykum hocam; Ali İmran 7’de bahsedilen Muhkem Ayetler ve Müteşabih Ayetler bir yerde liste şeklinde hazırlandımı yani âlimlerimizin böyle bir çalışması varmı? CEVAP Ve aleykumusselam ve rahmetullah. Hamd Allah’a mahsustur. Muhterem kardeşim, elbette İslam uleması Kuran’ın muhkem ve müteşabihlerine son derece ehemmiyet vermişlerdir ve bu konuda telif de bulunmuşlardır. Ancak senin sual ettiğin surette listelememişlerdir. Listelemeleri de zaten mümkün değildir. Zira Allah (celle ve âlâ)’nın kelamı ancak Onun celaline layık olan bir icaz ve belağat ile mevsuftur. Ayeti kerimeler mücerret muhkem de olabilir ve mücerret müteşabih de olabilir. Veya bir ayet bazı yönleriyle muhkem ve bazı yönleriyle müteşabih olabilir. Ya lafız itibariyle veya mana itibariyle veya hem lafız ve hem mana itibariyle müteşabih olabilir. Mesela İbadet Tevhidi ile alakalı ayetler mücerret muhkem ayetlerdir ve bazı surelerin başında gelen harfler mücerret müteşabih ayetlerdir. Ama sıfat ayetleri sıfatın sübutu cihetinden muhkemdirler ama keyfiyeti cihetinden müteşabihtirler. Veya bazı ahkâm ayetleri hükmün sübutu açısından muhkemdirler lakin mahiyeti, delaleti ve tafsilatı cihetinden müteşabihtirler. Evet, bazı muayyen ayetlerin muhkem veya müteşabih oldukları yönde rivayetler vardır. Mesela İmam el-Hâkim (rahimehullah) ibni Abbas (radıyallahu anhuma)’nın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “El-Enam suresinin sonlarındaki şu üç ayet muhkemdir. “De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım…” ve sonrasındaki iki ayet.” (el-Enam 151-153) Ve İmam ibnu Ebi Hatim (rahimehumallah) ibni Abbas (radıyallahu anhuma)’nın “onun bazı ayetleri muhkemdir” ayeti için şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Buradan “De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyayım…” üç ayet muhkemdir ve buradan “Rabbin sadece Kendine ibadet etmenizi...” (el-İsra 23)sonrası üç ayete kadar muhkemdir.” Veya müteşabihlere misal olarak İmam ibnu Ebi Hatim (rahimehumallah) Mukatil bin Hayyan (rahimehullah)’ın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Bize ulaştığına göre şunlar müteşabihtir: “Elif.Lâm.Mîm.” “Elif.Lâm.Mîm.Sâd.” “Elif.Mîm.Lâm.Râ.” “Elif.Lâm.Râ.” Ama yukarıda dediğim gibi ayetleri mutlak surette muhkem ve müteşabih olarak ayırmak zor bir işitir. Bunun için ulema Kuran’da muhkemin ve müteşabihin tariflerini yapmıştır. İmam ibnu Ebi Hatim (rahimehumallah) ibni Abbas (radıyallahu anhuma)’nın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Nâsihler, helaller, haramlar, hadler, ferâiz (miras paylaşımı) ve iman edilip amel edilenler bunlar muhkem olanlardır. Mensûhlar, takdimler, tahirler, misaller, kasemler ve iman edilip amel edilmeyenler bunlar müteşabih olanlardır.” Ve İmam el-Firyâbi (rahimehullah) Mucahid (rahimehullah)’ın şöyle dediğini tahriç etmiştir: “Muhkemler helaller ve haramları konu edenlerdir. Bunun haricindekiler müteşabihtirler. Hakta birbirilerine benzerler ve birbirilerini tasdik ederler. Mesela Allah-u Teâlâ’nın şu kavli gibi “bunlarla Allah ancak fâsıkları saptırır” (el-Bakara, 26) veya şu kavli gibi “Ricsi akıl etmeyenlerin üzerine bırakır” Yunus 100)” Ve el-Beğavi (rahimehullah) Katade, Dahhak ve es-Suddi rahimehumullah’tan şöyle nakletmiştir: “Muhkemler amel edilen nâsihlerdir. Müteşabihler iman edilip amel edilmeyen mensûhlardır.” Ve Muhammed bin Cafer bin Zubeyr (rahimehullah)’tan şöyle nakletmiştir: “Muhkem birden başka mana ihtimali olmayandır ve müteşabih birden çok mana ihtimali olandır.” Bu mevzuda ulemanın telif ettiği kitaplara gelince eskiler muhkem ve müteşabih olma mahiyetiyle ayetleri daha ziyade şu iki konuda toplamaya çalışmışlardır. Bir muhkem olma mahiyetiyle ahkâm ayetlerini tefsir eden eserler. İki müteşabih olma mahiyetiyle sıfat ayetlerini ve lafzî müteşabih olan ayetleri konu eden eserler. Lafzî müteşabih’ten maksut olan belirli ayetlerin ve kıssaların değişik surelerde tekrar edilmeleri veya farklı tekrar edilmeleridir. Veya benzer ayetlerde farklı kelimelerin kullanılması veya benzer ayetlerin cümle yapısında kelimeler takdim ve tahir olunması veya benzer ayetlerde kelimelerin nekire ve maruf gelmeleri veya tekil veya çoğul gelmeleri ve buna benzer konulardır. Bunun dışında ayetteki elfâzdan, ayetlerin siyakından veya tabir üslubundan kaynaklanan mana ihtimallerini, yani delaleti itibariyle müteşabih (izafî müteşabih) olan ayeti kerimeleri ulema muhtelif kitaplarda konu etmişlerdir. Genel olarak tefsirler, kelime manalarını izah eden “Ğaribu’l-Kuran” dalında, mana kapalılıklarını halleden “Muşkilu’l-Kuran” dalında veya “Nâsih-Mensûh” dalında yazılmış kitaplar. Veya muhkem ve müteşabih bahsini tarif etmek, izah etmek veya muhaliflere reddiye vermek için Kuran ilimlerini konu eden kitapların dâhilinde bap olarak işlemişlerdir. Mesela ez-Zerkeşi (rahimeullah)’ın Burhan’ı veya es-Suyuti (rahimehullah)’ın İtkan’ı gibi. Ama müstakil kitap olarak daha ziyade sıfat ayetleri ve lafzî müteşabih ayetler hakkında telif etmişlerdir. İlkine misal ibnu’l-Munadi (rahimehullah)’ın Müteşabihu’l-Kuran’ı ve ikincisine el-Kermâni (rahimehullah)’ın Burhan’ını veya Hatîb el-Esbahâni (rahimehullah)’a nispet edilen Durretu’t-Tenzil’i gösterebiliriz. Muasır ulemanın da Kuran’da muhkem ve müteşabihin izahı için epeyce bir çabası vardır. Mesela Allame Muhammed Emin eş-Şenkîti (rahimehullah)’ın Edvâu’l-Beyan’ı veya Allame Sıddîk Hasan Hân el-Kannûci (rahimehullah)’ın Nuru’l-Merâm’ı muasır ahkâm tefsirleri arasında çok faydalıdır. Şeyh Muhammed bin Ahmed Eddah eş-Şenkîti’nin El-Ayâtu’l-Muhkemâtu fi’t-Tevhidi ve’l-İbedâti ve’l-Muamelât’ı da babında faydalıdır. Ancak müellif tasavvuf ehlinden ve akidede eşâridir. Son olarak, Kuran’da muhkem ve müteşabih mevzusunda Türkçe yazılmış veya Türkçeye çevrilmiş kitaplardan maalesef çok fazla haberim yoktur. Lakin es-Suyuti (rahimehullah)’ın İtkan’ı Türkçeye çevrildiğini biliyorum. Bu kitabı iyi tedris eden için de bu bapta yeterince fayda hâsıl olacaktır. Allah-u Âlem. Tarık Ebu Abdullah